Thiết Bị Đóng Cắt Là Gì? Hướng Dẫn Chọn Aptomat (A-Z)

Thiết bị đóng cắt là thuật ngữ chung chỉ các khí cụ điện được sử dụng để chuyển mạch (đóng/ngắt) dòng điện trong một mạch điện. Quan trọng hơn, chúng thực hiện chức năng bảo vệ an toàn cho hệ thống, thiết bị điện và con người khỏi các sự cố nghiêm trọng như quá tải, ngắn mạch, hoặc rò rỉ điện.

Table of Contents

Đây là thành phần then chốt trong mọi hệ thống điện, từ dân dụng đến hệ thống điện công nghiệp. Các loại phổ biến và quan trọng nhất mà bạn cần biết bao gồm Aptomat (CB) và các thiết bị chống rò.

Phân loại các thiết bị đóng cắt phổ biến

Các thiết bị đóng cắt phổ biến nhất là MCB (Aptomat tép), MCCB (Aptomat khối), RCCB/RCBO (chống rò), ACB (máy cắt không khí) và Contactor. Mỗi loại có chức năng và ứng dụng riêng biệt, từ dân dụng đến công nghiệp nặng.

Để lựa chọn đúng, bạn cần phân biệt rõ các loại thiết bị đóng cắt dựa trên chức năng và ứng dụng của chúng.

Tên Thiết Bị	Tên Đầy Đủ	Ứng Dụng Chính	Chức Năng Bảo Vệ
MCB	Miniature Circuit Breaker (Aptomat tép)	Dân dụng, văn phòng, tải nhỏ.	Quá tải và Ngắn mạch. (Xem chi tiết: MCB là gì?)
MCCB	Moulded Case Circuit Breaker (Aptomat khối)	Công nghiệp, tòa nhà, nhà xưởng.	Quá tải và Ngắn mạch (dòng lớn). (Xem chi tiết: MCCB là gì?)
RCCB	Residual Current Circuit Breaker	Chống giật, chống cháy nổ do rò điện.	Chỉ chống dòng rò. Không bảo vệ quá tải/ngắn mạch. (Xem chi tiết: RCCB là gì?)
RCBO	RC Breaker with Overcurrent Protection	Dân dụng (tổng), khu vực ẩm ướt.	Kết hợp 3 chức năng: Quá tải, Ngắn mạch, Chống rò. (Liên quan: ELCB là gì?)
ACB	Air Circuit Breaker (Máy cắt không khí)	Tủ phân phối tổng công nghiệp nặng, trạm biến áp.	Quá tải, Ngắn mạch (dòng cực lớn). (Xem chi tiết: ACB là gì?)
Contactor	Công tắc tơ	Điều khiển động cơ, tụ bù, hệ thống đèn.	Dùng để đóng/ngắt thường xuyên. Không có chức năng bảo vệ. (Xem chi tiết: Contactor là gì?)

Hướng dẫn 4 bước chọn thiết bị đóng cắt (Aptomat) chính xác

Để chọn Aptomat chính xác, bạn cần thực hiện 4 bước: 1. Tính tổng công suất tải, 2. Chọn Dòng định mức ( $I_n$ ) lớn hơn dòng thực tế (thường là $I_n \ge 1.25 \times I_{tt}$ ), 3. Chọn Dòng cắt ngắn mạch ( $I_{cu}$ ) phù hợp (dân dụng 6kA, công nghiệp ≥ 10kA), 4. Chọn chức năng chống rò (30mA) nếu cần.

Việc lựa chọn sai thiết bị đóng cắt có thể dẫn đến hư hỏng thiết bị hoặc nghiêm trọng hơn là cháy nổ. Dưới đây là 4 bước thực tế để chọn MCB/MCCB.

Bước 1: Xác định tổng công suất tải

Bạn cần tính tổng công suất (P) của tất cả thiết bị, sau đó chia cho điện áp định mức (V) để tìm ra dòng điện thực tế ( $I_{tt}$ ). Công thức: $I_{tt} = P_{tổng} / V_{định\_mức}$ .

Đầu tiên, bạn cần tính tổng công suất (P) của tất cả các thiết bị sẽ sử dụng trên đường dây đó để tìm ra cường độ dòng điện tiêu thụ thực tế ( $I_{tt}$ ).

Công thức chung: $I_{tt} = P_{tổng} / V_{định\_mức}$
Ví dụ: Một bình nóng lạnh công suất 3000W, sử dụng điện 220V. Dòng điện thực tế là: $I_{tt} = 3000W / 220V \approx 13.6A$ .

Bước 2: Chọn Dòng định mức ( $I_n$ ) của Aptomat

Dòng định mức ( $I_n$ ) của Aptomat phải lớn hơn dòng thực tế ( $I_{tt}$ ) và nhỏ hơn dòng chịu tải của dây dẫn. Quy tắc an toàn là $I_n \ge 1.25 \times I_{tt}$ , sau đó chọn giá trị tiêu chuẩn gần nhất (ví dụ: $I_{tt}$ = 13.6A, tính ra 17A, chọn $I_n$ = 20A).

Dòng định mức ( $I_n$ ) là dòng điện tối đa mà Aptomat cho phép chạy qua liên tục mà không ngắt.

Quy tắc an toàn: Dòng định mức của Aptomat phải lớn hơn dòng điện thực tế, nhưng phải nhỏ hơn dòng điện tối đa mà dây dẫn chịu được.
Công thức thực tế: $I_n \ge 1.25 \times I_{tt}$ (chọn giá trị $I_n$ tiêu chuẩn gần nhất).
Ví dụ: Với $I_{tt} = 13.6A$ , ta tính: $1.25 \times 13.6A = 17A$ . Ta sẽ chọn Aptomat có dòng định mức tiêu chuẩn gần nhất và cao hơn mức này, tức là 20A.
Tham khảo nhanh: Để thuận tiện, bạn có thể xem bảng chọn Aptomat theo công suất kW cho cả 1 pha và 3 pha.

Lưu ý: Không chọn $I_n$ quá cao (ví dụ chọn 32A cho tải 13.6A). Khi đó, nếu tải gặp sự cố ở 25A, Aptomat sẽ không ngắt, có thể gây cháy cáp điện (CVV/CXV) trước khi Aptomat kịp tác động.

Bước 3: Chọn Dòng cắt ngắn mạch ( $I_{cu}$ hoặc $I_{cn}$ )

Dòng cắt ngắn mạch ( $I_{cu}$ ) là khả năng Aptomat ngắt an toàn khi có chập điện. Lựa chọn thực tế: Điện dân dụng (xa trạm biến áp) chọn $I_{cu} = 4.5kA$ hoặc $6kA$ . Công nghiệp (gần trạm biến áp) phải chọn cao hơn, thường là $10kA$ hoặc $25kA$ .

Đây là thông số quan trọng nhất nhưng thường bị bỏ qua. $I_{cu}$ là khả năng chịu đựng và ngắt an toàn của Aptomat khi xảy ra sự cố ngắn mạch (chập điện) cực lớn.

Nếu dòng ngắn mạch thực tế vượt quá $I_{cu}$ , Aptomat sẽ bị nổ, phá hủy thay vì ngắt điện, gây nguy hiểm.

Điện dân dụng (xa trạm biến áp): Thường chọn $I_{cu} = 4.5kA$ hoặc $6kA$ .
Công nghiệp (gần trạm biến áp, nhà xưởng): Phải chọn $I_{cu}$ cao hơn, thường là $10kA$ , $25kA$ hoặc cao hơn, tùy vào tính toán của kỹ sư.

Bước 4: Lựa chọn chức năng chống rò (nếu cần)

Để chống giật cho người (khu vực ẩm ướt, ổ cắm), chọn RCCB hoặc RCBO có dòng rò 30mA. Để chống cháy nổ cho toàn hệ thống (tổng), chọn dòng rò 100mA hoặc 300mA.

Đối với an toàn của con người, đặc biệt là ở các khu vực ẩm ướt (nhà tắm, bếp) hoặc cho ổ cắm tổng, bạn bắt buộc phải sử dụng thiết bị có chức năng chống rò (RCCB hoặc RCBO).

Chống giật cho người: Chọn dòng rò $30mA$ .
Chống cháy nổ (cho tổng): Chọn dòng rò $100mA$ hoặc $300mA$ .

Cảnh báo an toàn và các sai lầm phổ biến

Các sai lầm phổ biến nhất là chọn $I_n$ quá cao (gây cháy dây), chọn $I_{cu}$ quá thấp (gây nổ Aptomat), nhầm lẫn RCCB và MCB (lắp RCCB không sẽ không chống được quá tải), và đấu nối lỏng lẻo (gây move, cháy nổ).

CẢNH BÁO QUAN TRỌNG (E-A-T): Việc tính toán, lựa chọn và lắp đặt thiết bị đóng cắt phải được thực hiện bởi thợ điện hoặc kỹ sư có chuyên môn. Thông tin trong bài viết này chỉ mang tính chất tham khảo. Nếu không chắc chắn, hãy sử dụng dịch vụ đánh giá hệ thống điện chuyên nghiệp.

Các sai lầm phổ biến cần tránh

Bốn sai lầm nguy hiểm nhất là: 1. Nhầm lẫn RCCB (chỉ chống rò) với MCB (chống quá tải). 2. Chọn dòng định mức ( $I_n$ ) quá cao so với tải. 3. Chọn dòng cắt ( $I_{cu}$ ) quá thấp so với khả năng ngắn mạch của lưới. 4. Đấu nối lỏng lẻo gây move.

Nhầm lẫn RCCB và MCB: Lắp RCCB (chỉ chống rò) mà không có MCB đi kèm. Khi quá tải, RCCB sẽ không ngắt và gây cháy.
Chọn Dòng định mức ( $I_n$ ) quá cao: Đây là sai lầm nguy hiểm nhất. Aptomat sẽ không ngắt khi quá tải, khiến dây dẫn bị nóng chảy và gây hỏa hoạn.
Chọn Dòng cắt ( $I_{cu}$ ) quá thấp: Dùng Aptomat dân dụng (4.5kA, 6kA) cho nhà xưởng. Khi xảy ra ngắn mạch công nghiệp, Aptomat sẽ nổ tung.
Đấu nối lỏng lẻo: Các đầu cốt (cosse) hoặc điểm siết vít không chặt sẽ gây ra hiện tượng move (tia lửa điện), làm nóng, chảy nhựa và là nguyên nhân hàng đầu gây cháy nổ tủ điện. Cần thực hiện bảo trì tủ điện hạ thế định kỳ để phát hiện sớm vấn đề này.

Câu hỏi thường gặp (FAQ)

Các câu hỏi thường gặp nhất là sự khác biệt giữa Aptomat và Cầu dao, ý nghĩa của thông số $I_{cu}$ (khả năng ngắt tối đa 1 lần) và $I_{cs}$ (khả năng ngắt nhiều lần), và cách chọn Aptomat 1P, 2P hay 1P+N cho điện 1 pha.

1. Aptomat (CB) và Cầu dao khác gì nhau?

Cầu dao chỉ dùng để đóng/ngắt điện bằng tay. Aptomat (CB) cũng làm vậy, nhưng nó có thêm chức năng tự động ngắt khi phát hiện sự cố (quá tải, ngắn mạch).

Cầu dao (Disconnector Switch) chỉ dùng để đóng/ngắt điện bằng tay. Aptomat (CB) cũng dùng để đóng/ngắt bằng tay, nhưng nó có thêm chức năng tự động ngắt khi phát hiện sự cố (quá tải, ngắn mạch).

2. Thông số $I_{cu}$ và $I_{cs}$ là gì?

$I_{cu}$ (Ultimate) là dòng ngắn mạch tối đa thiết bị chịu được 1 lần (sau đó có thể hỏng). $I_{cs}$ (Service) là dòng ngắn mạch thiết bị chịu được nhiều lần mà vẫn hoạt động tốt. (Chi tiết tại: ký hiệu Aptomat).

Đây là các thông số quan trọng được giải thích rõ trong bài viết ký hiệu và thông số trên Aptomat.

$I_{cu}$ (Ultimate Breaking Capacity): Là dòng ngắn mạch tối đa mà thiết bị có thể ngắt an toàn 1 lần. Sau lần ngắt này, thiết bị có thể bị hỏng.
$I_{cs}$ (Service Breaking Capacity): Là dòng ngắn mạch mà thiết bị có thể ngắt an toàn nhiều lần mà vẫn đảm bảo hoạt động tốt. Thường $I_{cs}$ sẽ bằng 50%, 75% hoặc 100% $I_{cu}$ .

3. Khi nào dùng Aptomat 1P, 2P hay 1P+N?

1P (1 cực) chỉ ngắt dây Pha (dùng cho đèn). 1P+N ngắt cả Pha và Trung tính (an toàn hơn). 2P (2 cực) ngắt đồng thời cả Pha và Trung tính, là lựa chọn an toàn nhất cho điện hạ thế 1 pha (220V).

1P (1 cực): Chỉ ngắt dây Pha (L). Thường dùng cho các tải nhỏ, riêng lẻ như đèn, quạt.
1P+N (1 cực + trung tính): Ngắt dây Pha (L) và ngắt cả dây Trung tính (N). An toàn hơn 1P.
2P (2 cực): Ngắt đồng thời cả Pha (L) và Trung tính (N). Đây là lựa chọn an toàn nhất cho điện hạ thế 1 pha (220V) vì nó ngắt hoàn toàn nguồn điện khỏi thiết bị.

5/5 - (1 bình chọn)

Đỗ Tấn Tuấn

Ông Đỗ Tấn Quân là người trực tiếp phụ trách toàn bộ nội dung trên website kth-electric.com. Các bài viết được xây dựng từ nguồn kiến thức chuyên sâu, kết hợp giữa tài liệu tham khảo uy tín (có trích dẫn cụ thể) và kinh nghiệm thực tiễn dày dặn của ông. Vì vậy, bạn đọc có thể hoàn toàn tin tưởng vào tính chính xác và độ tin cậy của thông tin, đảm bảo mỗi nội dung chia sẻ đều mang lại giá trị tham khảo hữu ích và đáng tin cậy.

CONTACT FOR CONSULTATION

Kiến thức

Thiết Bị Đóng Cắt Là Gì? Hướng Dẫn Chọn Aptomat An Toàn (A-Z)

Phân loại các thiết bị đóng cắt phổ biến