Đo Điện Trở Tiếp Địa: Tiêu Chuẩn TCVN (Bao Nhiêu Là Đạt?) & 3 Phương Pháp Đo

Trong hơn 20 năm lăn lộn với nghề bảo trì thí nghiệm điện và trực tiếp giám sát các dự án thi công điện MEP, tôi đã chứng kiến không ít trường hợp tai nạn thương tâm hoặc cháy nổ thiết bị hàng tỷ đồng chỉ vì một lý do duy nhất: Hệ thống tiếp địa không đạt chuẩn. Nhiều người vẫn lầm tưởng rằng chỉ cần đóng vài cây cọc xuống đất là xong, nhưng thực tế, điện trở đất là một thông số “động”, nó thay đổi theo mùa, theo chất đất và thời gian.

Vậy làm sao để biết hệ thống “bảo hiểm tính mạng” này còn hoạt động? Câu trả lời duy nhất là phải đo điện trở tiếp địa đúng quy trình và định kỳ. Bài viết này không chỉ là lý thuyết suông, đây là cẩm nang thực chiến giúp bạn hiểu sâu về các tiêu chuẩn TCVN, cách sử dụng máy đo chuyên dụng và giải quyết bài toán “làm sao để giảm điện trở đất” khi kim đồng hồ báo quá mức cho phép.

Đo Điện Trở Tiếp Địa Là Gì? Tại Sao Phải Thực Hiện?

Đo điện trở tiếp địa là quy trình kỹ thuật sử dụng thiết bị chuyên dụng để kiểm tra khả năng tản dòng điện vào đất của hệ thống nối đất. Mục tiêu là đảm bảo giá trị điện trở (Ohm) nằm trong giới hạn cho phép (thường ≤ 4Ω hoặc ≤ 10Ω) để đảm bảo an toàn tính mạng và bảo vệ thiết bị điện.

Trước khi đi vào kỹ thuật cầm máy đo, chúng ta cần thống nhất về mặt khái niệm để hiểu rõ bản chất vật lý.

Bản chất của điện trở tiếp địa

📞

Hotline tư vấn 0968.27.11.99

Ms. Thanh Tâm

Chuyên Viên tư vấn & báo giá

⚡ Phản hồi trong 5 phút

Chat ngay qua Zalo Official

Điện trở tiếp địa (hay điện trở nối đất) là giá trị điện trở của dòng điện đi từ thiết bị tiếp đất vào trong lòng đất. Hiểu một cách đơn giản nhất: Đất là một vật dẫn điện khổng lồ nhưng cũng có điện trở. Khi chúng ta thực hiện thi công tiếp địa (đóng cọc và nối dây xuống), chúng ta đang tạo ra một “con đường” để dòng điện rò rỉ hoặc dòng sét chạy thoát thân.

Đo điện trở tiếp địa là quá trình kiểm tra xem “con đường” đó có thông thoáng hay không. Nếu điện trở quá cao (đường bị tắc), dòng điện sẽ không chịu chui xuống đất mà sẽ tìm đường khác – và đường khác đó thường là cơ thể con người hoặc các bo mạch điện tử nhạy cảm.

Ba mục tiêu sống còn của việc đo đạc

Tôi thường giải thích cho khách hàng rằng, chi phí sử dụng dịch vụ thử nghiệm điện cho hệ thống nối đất là khoản phí “mua sự yên tâm” rẻ nhất vì nó đảm bảo 3 yếu tố:

• ✓An toàn tính mạng (Safety): Đảm bảo dòng rò từ vỏ thiết bị (như motor, tủ lạnh, máy giặt) đi thẳng xuống đất, giúp điện áp tiếp xúc giảm xuống mức an toàn. Nếu kết hợp với Aptomat chống giật, khả năng bảo vệ gần như tuyệt đối.
• ✓Bảo vệ thiết bị (Protection): Đối với hệ thống chống sét, điện trở đất thấp giúp năng lượng sét tản nhanh vào lòng đất, tránh hiện tượng phóng ngược làm nổ tung các thiết bị điện trong nhà.
• ✓Ổn định vận hành (Operation): Trong các nhà máy công nghệ cao, hệ thống tiếp địa (nối đất làm việc) giúp triệt tiêu nhiễu xung, đảm bảo các tủ điện điều khiển và server hoạt động chính xác.

Tiêu Chuẩn Điện Trở Tiếp Địa TCVN: Bao Nhiêu Ohm Là Đạt?

💡 Số liệu 2025: Theo TCVN 9385:2012 và TCVN 4756:1989, điện trở tiếp địa An toàn điện phải ≤ 4Ω, tiếp địa Chống sét trực tiếp ≤ 10Ω, và tiếp địa cho thiết bị Viễn thông/Server phải ≤ 1Ω.

Đây là câu hỏi mà 90% khách hàng gọi điện hỏi tôi. “Anh ơi, đồng hồ báo 8 Ohm thì có đạt không?”. Câu trả lời là: “Tùy vào anh đang đo hệ thống gì”. Không có một con số cố định cho mọi trường hợp, nhưng chúng ta có các Tiêu chuẩn Quốc gia (TCVN) làm thước đo pháp lý.

Dưới đây là bảng tổng hợp các giá trị điện trở đất cho phép theo quy định mới nhất 2024-2025 mà bạn cần ghi nhớ:

⚠️ Lưu ý chuyên môn: Trong thực tế thi công, tôi luôn khuyên chủ đầu tư cố gắng đưa điện trở về càng thấp càng tốt. Ví dụ tiêu chuẩn chống sét cho phép 10 Ohm, nhưng nếu bạn làm được xuống dưới 4 Ohm thì hiệu quả thoát sét sẽ tốt hơn gấp nhiều lần. Điều này đặc biệt quan trọng đối với các công trình nhạy cảm như trạm biến áp.

Hướng Dẫn Chi Tiết Quy Trình Đo Điện Trở Tiếp Địa

💡 Quy trình chuẩn: Để đảm bảo chính xác, cần áp dụng Phương pháp 3 cực (Fall-of-Potential). Quy trình gồm: Làm sạch điểm tiếp xúc -> Đóng 2 cọc phụ cách nhau 10-20m -> Đấu dây chuẩn theo màu -> Kiểm tra điện áp đất -> Đo và đọc kết quả.

Để có kết quả chính xác, chúng ta không thể dùng đồng hồ vạn năng (VOM) thông thường. Bạn bắt buộc phải sử dụng máy đo điện trở đất chuyên dụng (Earth Tester) như Kyoritsu 4105A, Fluke 1625 hoặc Hioki FT6031. Dưới đây là quy trình kỹ thuật cho phương pháp phổ biến và chính xác nhất: Phương pháp 3 cực (Fall-of-Potential).

Chuẩn bị thiết bị và hiện trường

Các bước thực hiện (Ví dụ trên máy Kyoritsu 4105A)

Các phương pháp đo khác

Ngoài phương pháp 3 cực truyền thống, trong thực tế kỹ thuật còn có các biến thể:

• Đo bằng Ampe kìm (Clamp-on method): Dùng cho hệ thống có nhiều cọc nối đất song song (đa điểm) như hệ thống tiếp địa lặp lại của đường dây truyền tải. Ưu điểm là không cần ngắt hệ thống, không cần đóng cọc phụ.
• Phương pháp 62% (The 62% Rule): Đây là sự tinh chỉnh của phương pháp 3 cực để đạt độ chính xác cao nhất về lý thuyết trường điện từ.

Quy Định Về Tần Suất Đo & Hồ Sơ Pháp Lý

💡 Quy định pháp luật: Theo Nghị định 136/2020/NĐ-CP, hệ thống tiếp địa và chống sét phải được đo kiểm định kỳ tối thiểu 12 tháng/lần (hoặc 6 tháng/lần với khu vực nguy hiểm cháy nổ).

Nhiều chủ doanh nghiệp thường thắc mắc: “Tôi đo một lần lúc xây nhà máy xong là được rồi đúng không?”. Câu trả lời là KHÔNG.

Theo Nghị định 136/2020/NĐ-CP và các quy định về PCCC, hệ thống chống sét và tiếp địa phải được thử nghiệm kiểm định định kỳ:

• Tần suất: Tối thiểu 12 tháng/lần.
• Đối với khu vực nguy hiểm cháy nổ: Cần đo kiểm 6 tháng/lần.

Hồ sơ nghiệm thu bao gồm những gì?

Khi bạn thuê một đơn vị dịch vụ đo điện trở tiếp địa, họ bắt buộc phải cung cấp cho bạn bộ hồ sơ đầy đủ để trình cơ quan PCCC (Cảnh sát Phòng cháy chữa cháy), bao gồm:

1. Biên bản kiểm tra điện trở tiếp địa: Ghi rõ thời gian, địa điểm, thiết bị đo, phương pháp đo và kết quả thực tế.
2. Giấy chứng nhận kiểm định (Tem kiểm định): Của thiết bị đo (để chứng minh máy đo còn “ngon”, không bị sai số).
3. Chứng chỉ năng lực: Của đơn vị hoặc cá nhân thực hiện đo (để chứng minh họ có đủ thẩm quyền).

Sự Cố Thường Gặp & Cách Giảm Điện Trở Tiếp Địa Hiệu Quả

💡 Giải pháp xử lý: Khi điện trở đất cao (>10Ω), cần thực hiện ngay 3 giải pháp: (1) Đổ hóa chất giảm điện trở GEM; (2) Đóng thêm cọc tiếp địa song song; (3) Khoan giếng tiếp địa sâu để chạm mạch nước ngầm.

Đây là phần giá trị nhất cho những ai đang đau đầu vì đo mãi mà chỉ số vẫn cao ngất ngưởng (ví dụ 20-30 Ohm). Nguyên nhân thường là do chất đất quá khô (đất đồi, đất cát), cọc bị rỉ sét hoặc các mối nối không dùng phương pháp hàn hóa nhiệt dẫn đến oxy hóa.

Dưới đây là các giải pháp thực tế để xử lý vấn đề này:

Sử dụng Hóa chất giảm điện trở đất (GEM)

Khi không thể đóng cọc sâu hơn hoặc diện tích đất hẹp, bột GEM (Ground Enhancement Material) là cứu cánh số 1. Đây là loại vật liệu dẫn điện cao cấp, bền vững, không bị rửa trôi.

Cách làm: Khoan giếng hoặc đào rãnh quanh cọc tiếp địa, trộn bột GEM với nước và đổ vào. GEM sẽ đông cứng lại bao quanh cọc, làm tăng diện tích tiếp xúc với đất lên hàng chục lần, giúp giảm điện trở cực kỳ hiệu quả (có thể giảm từ 50 Ohm xuống dưới 10 Ohm).

Đóng thêm cọc và mở rộng bãi tiếp địa

Nguyên lý điện trở song song: Càng nhiều điện trở mắc song song thì điện trở tổng càng nhỏ. Việc đóng thêm cọc và liên kết chúng lại với nhau bằng dây cáp điện trần (thường là cáp đồng M50 hoặc M70) sẽ giúp giảm tổng trở. Tuy nhiên, lưu ý khoảng cách giữa các cọc phải tối thiểu bằng chiều dài cọc (thường là 2.4m) để tránh hiện tượng can nhiễu vùng ảnh hưởng.

Khoan giếng tiếp địa sâu

Ở những vùng đất bề mặt là cát khô hoặc đá (điện trở suất cao), lớp đất ẩm dẫn điện tốt thường nằm rất sâu. Giải pháp lúc này là khoan giếng thả cọc sâu từ 10m đến 20m để chạm tới mạch nước ngầm hoặc lớp đất sét ẩm.

Kết Luận & Lời Khuyên Từ Chuyên Gia

Đo điện trở tiếp địa không chỉ là một thủ tục hành chính để đối phó với công an PCCC. Đó là hành động thiết thực để bảo vệ tính mạng của chính bạn, người thân và tài sản doanh nghiệp. Một hệ thống tiếp địa tốt giống như một “cửa thoát hiểm” vô hình, luôn sẵn sàng hoạt động khi sự cố xảy ra.

Nếu bạn là chủ đầu tư hoặc kỹ thuật viên, hãy nhớ:

• Đừng ham rẻ mà chọn vật tư kém chất lượng (cọc sắt mạ đồng sơ sài sẽ rỉ sét sau 1-2 năm).
• Luôn yêu cầu đơn vị thi công đo kiểm và xuất biên bản bàn giao rõ ràng.
• Thực hiện bảo trì, đo lại định kỳ mỗi năm một lần trước mùa mưa bão.

Bài viết này được tổng hợp dựa trên kinh nghiệm 20 năm thực địa và các quy chuẩn hiện hành (2025). Nếu bạn cần tư vấn chuyên sâu về dịch vụ bảo trì hệ thống điện, thiết kế hệ thống chống sét hay giải pháp xử lý khi điện trở đất quá cao, hãy liên hệ ngay với KTH Electric để được hỗ trợ.