U dây và U pha là gì? Sự khác biệt cơ bản là gì?

U pha (Up) là điện áp đo giữa 1 dây pha và dây trung tính (Chuẩn Việt Nam là 220V). U dây (Ud) là điện áp đo giữa 2 dây pha với nhau (Chuẩn Việt Nam là 380V). Trong hệ thống điện dân dụng 1 pha, chúng ta thường chỉ sử dụng U pha.

Công thức tính mối quan hệ giữa U dây và U pha là gì?

Trong hệ thống điện 3 pha cân bằng, công thức liên hệ là: Ud = √3 x Up (tương đương Ud ≈ 1.732 x Up). Ví dụ: Lấy 220V x 1.732 sẽ ra xấp xỉ 380V.

Điện 3 pha ở Việt Nam có giống Mỹ và Nhật Bản không?

Không. Việt Nam dùng chuẩn 380V/220V (50Hz). Mỹ và Nhật thường dùng chuẩn 200V, 208V hoặc 480V (60Hz). Do đó, khi nhập khẩu máy móc, bạn bắt buộc phải sử dụng máy biến áp để đổi nguồn điện phù hợp, tránh gây cháy thiết bị.

Làm sao để đo U dây và U pha bằng đồng hồ VOM?

Để đo U pha: Chuyển VOM sang thang AC V, đo giữa 1 dây pha và dây trung tính/tiếp địa (kết quả ~220V). Để đo U dây: Đo giữa 2 dây pha bất kỳ (kết quả ~380V). Lưu ý luôn tuân thủ quy tắc an toàn điện khi đo.

Tại sao tôi đo điện áp dây 3 pha không đủ 380V?

Nếu U dây thấp hơn 360V, nguyên nhân có thể do lưới điện khu vực bị quá tải, sụt áp đường dây hoặc tiếp xúc kém. Tình trạng này kéo dài sẽ làm nóng và giảm tuổi thọ động cơ. Bạn nên kiểm tra lại hệ thống hoặc liên hệ dịch vụ bảo trì điện để xử lý.

U Dây U Pha Là Gì? Phân Biệt & Công Thức Tính Chuẩn Nhất 2025

U Dây U Pha Là Gì? Phân Biệt & Công Thức Tính Chính Xác Nhất 2025

Tác giả: Ban Kỹ Thuật KTH Electric | Tham vấn chuyên môn: Chuyên gia Điện Công Nghiệp

Bạn là sinh viên đang ôn thi môn mạch điện? Hay là anh em kỹ thuật mới vào nghề đang cầm chiếc đồng hồ VOM đứng trước tủ điện 3 pha mà phân vân không biết đâu là U dây, đâu là U pha? Chỉ cần nhầm lẫn giữa hai khái niệm này, nhẹ thì thiết bị không chạy, nặng thì cháy động cơ hoặc nổ biến tần ngay lập tức.

Bài viết này từ KTH Electric sẽ không chỉ đưa ra định nghĩa khô khan. Chúng tôi sẽ hướng dẫn bạn cách phân biệt, công thức tính toán thực tế và mẹo đo kiểm an toàn mà không sách vở nào chỉ rõ.

U Dây và U Pha Là Gì? (Dành Cho Người Cần Gấp)

U Pha ( $U_p$ ): Là điện áp đo giữa 1 dây nóng và dây trung tính (Chuẩn VN: 220V).
U Dây ( $U_d$ ): Là điện áp đo giữa 2 dây nóng với nhau (Chuẩn VN: 380V).
Hệ thống điện 3 pha 4 dây phổ biến tại Việt Nam bao gồm 3 dây pha (L1, L2, L3) và 1 dây trung tính (N).

Sơ đồ mạch điện 3 pha 4 dây như thế nào?

Để hiểu rõ vấn đề, trước tiên chúng ta cần nắm vững cấu trúc cơ bản của hệ thống điện công nghiệp. Tại Việt Nam, lưới điện hạ thế phổ biến nhất là 3 pha 4 dây, bao gồm: 3 dây pha (L1, L2, L3 – dây nóng) và 1 dây trung tính (N – dây nguội).

U Pha ( $U_p$ – Phase Voltage) là gì?

Định nghĩa ngắn: U pha là hiệu điện thế giữa dây pha (L) và dây trung tính (N). Giá trị tiêu chuẩn tại Việt Nam là 220V.

📞

Hotline tư vấn 0968.27.11.99

Ms. Thanh Tâm

Chuyên Viên tư vấn & báo giá

⚡ Phản hồi trong 5 phút

Chat ngay qua Zalo Official

U pha ( $U_p$ ) là giá trị điện áp đo được giữa 1 dây pha (dây nóng) và dây trung tính (dây nguội).

✔ Ý nghĩa: Đây là điện áp cấp cho các thiết bị đơn lẻ trong gia đình hoặc một cuộn dây của động cơ.
✔ Giá trị tại Việt Nam: Tiêu chuẩn là 220V.

U Dây ( $U_d$ – Line Voltage) là gì?

Định nghĩa ngắn: U dây là hiệu điện thế giữa hai dây pha bất kỳ (L1-L2, L2-L3, L3-L1). Giá trị tiêu chuẩn tại Việt Nam là 380V.

U dây ( $U_d$ ) là điện áp đo được giữa 2 dây pha (dây nóng) với nhau (Ví dụ: đo giữa Pha A và Pha B).

✔ Ý nghĩa: Đây là điện áp chịu đựng của hệ thống truyền tải điện hoặc điện áp cấp nguồn tổng cho động cơ 3 pha.
✔ Giá trị tại Việt Nam: Tiêu chuẩn là 380V.

⚠️ Lưu ý quan trọng: Trong hệ thống điện dân dụng 1 pha (chỉ có 1 nóng 1 lạnh), chúng ta mặc định hiểu đó là U pha (220V). Thuật ngữ “U dây” thường gắn liền với các hệ thống lớn như trạm biến áp hay nhà xưởng.

Sơ đồ minh họa vị trí đo U Dây và U Pha chuẩn xác

Mối Quan Hệ Giữa U Dây và U Pha (Bí Mật Của Con Số $\sqrt{3}$ )

Trong hệ thống 3 pha cân bằng, điện áp dây luôn lớn hơn điện áp pha $\sqrt{3}$ lần:

$U_d = \sqrt{3} \times U_p \approx 1.732 \times U_p$

Tại sao ở Việt Nam lại có con số 380V và 220V? Tại sao không phải là 440V (gấp đôi 220V)? Câu trả lời nằm ở đặc tính của dòng điện xoay chiều AC 3 pha lệch nhau một góc $120^{\circ}$ .

Chứng minh thực tế tại các cấp điện áp lưới điện truyền tải Việt Nam:

Điện áp pha ( $U_p$ ) = 220V
Điện áp dây ( $U_d$ ) = $220 \times 1.732 \approx$ 381V (Làm tròn là 380V)

Đây là lý do trên nhãn mác các loại motor (động cơ điện) hoặc máy biến áp thường ghi các thông số: 220/380V, 380/660V.

Bảng Phân Biệt U Dây và U Pha (Tra Cứu Nhanh)

Sự khác biệt lớn nhất nằm ở vị trí đo: U Pha đo giữa nóng-nguội (220V), U Dây đo giữa nóng-nóng (380V). Nhầm lẫn vị trí đo có thể gây nguy hiểm chết người do chênh lệch điện áp cao.

Để giúp anh em kỹ thuật dễ dàng so sánh và tránh nhầm lẫn khi thao tác với tủ điện, KTH Electric tổng hợp bảng sau:

Đặc điểm	Điện Áp Pha ( $U_p$ )	Điện Áp Dây ( $U_d$ )
Vị trí đo	Giữa 1 dây Pha và dây Trung tính	Giữa 2 dây Pha bất kỳ
Ký hiệu	$U_{phase}$ , $U_p$ , $V_p$	$U_{line}$ , $U_d$ , $V_l$
Trị số (VN)	220V	380V
Ứng dụng	Sinh hoạt, văn phòng, điều khiển	Động cơ 3 pha, biến tần, lò nung
Nguy hiểm	Nguy hiểm	Cực kỳ nguy hiểm (Do áp cao)

Ứng Dụng Thực Tế: Đấu Nối Sao (Star) và Tam Giác (Delta)

– Đấu Sao (Y): $U_d = \sqrt{3}U_p$ (Điện áp dây chia nhỏ cho các pha).
– Đấu Tam Giác ( $\Delta$ ): $U_d = U_p$ (Điện áp dây đặt trực tiếp vào cuộn dây).

Hiểu lý thuyết là một chuyện, nhưng áp dụng vào đấu nối là câu chuyện sống còn. Giá trị U dây và U pha quyết định trực tiếp đến cách bạn cấu hình mạch khởi động sao tam giác cho động cơ.

Trường hợp 1: Mạch hình Sao (Star – Y)

Khi đấu hình sao, 3 cuộn dây của động cơ chụm lại một điểm (điểm trung tính).

Đặc điểm: Dòng điện dây bằng dòng điện pha ( $I_d = I_p$ ).
Điện áp: $U_d = \sqrt{3}U_p$ .
Áp dụng: Giúp giảm dòng khởi động hoặc dùng cho động cơ có điện áp định mức thấp hơn điện áp dây của lưới.

Trường hợp 2: Mạch hình Tam giác (Delta – $\Delta$ )

Khi đấu tam giác, đầu cuộn này nối đuôi cuộn kia, không có dây trung tính.

Đặc điểm: Điện áp dây đặt trực tiếp lên cuộn dây ( $U_d = U_p$ ).
Áp dụng: Giữ nguyên công suất động cơ, dùng cho chế độ chạy ổn định.

⚠️ Cảnh báo “Chết người” khi đấu nối:

Giả sử bạn có một động cơ ghi nhãn: $\Delta$ /Y – 220/380V. Lưới điện nhà xưởng là 3 pha 380V.

✅ ĐÚNG: Phải đấu hình Sao (Y).
❌ SAI: Nếu đấu hình Tam giác ( $\Delta$ ), điện áp 380V đặt vào cuộn dây 220V $\rightarrow$ Cháy động cơ ngay lập tức. Lúc này bạn sẽ tốn chi phí lớn để quấn lại motor hoặc phải giám sát động cơ chặt chẽ hơn để tránh sự cố lặp lại.

Hướng Dẫn Cách Đo U Dây và U Pha Bằng Đồng Hồ Vạn Năng (VOM)

Luôn chọn thang đo AC Voltage lớn nhất (600-1000V). Đo 1 dây với đất/trung tính để tìm U Pha (220V). Đo 2 dây pha với nhau để tìm U Dây (380V).

Việc xác định dây pha và trung tính bằng màu sắc đôi khi không chính xác. Cách an toàn nhất là dùng thiết bị đo. Trước khi đo, hãy đảm bảo bạn đã trang bị đầy đủ bảo hộ và tuân thủ quy tắc giám sát an toàn điện.

Bước 1: Chuẩn bị

Chuyển đồng hồ về thang đo AC Voltage (V~). Chọn thang lớn hơn 400V (thường là 600V hoặc 1000V).

Bước 2: Đo U Pha (Xác định dây nóng – nguội)

Cắm que đen vào cổng COM, que đỏ vào cổng V.
Đặt que đen vào vị trí tiếp địa (vỏ tủ, cọc tiếp địa). Nếu chưa có hệ thống tiếp địa chuẩn, bạn nên tham khảo cách đo điện trở tiếp địa để đảm bảo an toàn.
Dùng que đỏ chạm lần lượt các dây.
- Hiện ~220V: Dây Pha.
- Hiện ~0V: Dây Trung Tính.

Bước 3: Đo U Dây

Đặt 2 que đo vào 2 dây pha bất kỳ (L1-L2, L2-L3, L3-L1).

Kết quả chuẩn: Khoảng 380V (+/- 5%).
Nếu lệch nhau quá nhiều, hệ thống đang bị mất cân bằng pha, cần kiểm tra lại các Aptomat hoặc tải tiêu thụ.

Tại Sao Phải Quan Tâm Đến U Dây/U Pha? (Sự Cố Thường Gặp)

💡 Hậu quả khi nhầm lẫn:

Nhầm U Dây/U Pha dẫn đến 3 lỗi chết người: Cháy thiết bị 1 pha do quá áp, động cơ không chạy do sụt áp, và nổ biến tần/tụ bù do cấp sai nguồn.

Trong hơn 20 năm cung cấp dịch vụ bảo trì hệ thống điện, KTH Electric thường gặp các sự cố nghiêm trọng do không hiểu rõ bản chất hai loại điện áp này:

1. Sự cố mất dây trung tính: Khi hệ thống 3 pha bị mất dây trung tính (đứt dây N), điểm trung tính bị lệch. Điện áp pha tại một số thiết bị có thể vọt lên gần bằng U dây (380V), gây cháy hàng loạt thiết bị điện 1 pha.
2. Sụt áp đường dây: Tính toán sai tiết diện dây (do nhầm công thức dòng dây và dòng pha) dẫn đến sụt áp, động cơ không khởi động được hoặc bị nóng.
3. Hỏng hóc Biến tần: Cấp nhầm nguồn 380V (U dây) vào các dòng biến tần chỉ chịu được 220V (U pha) là lỗi sơ đẳng nhưng rất tốn kém.
4. Vấn đề về Tụ bù: Việc tính toán dung lượng tụ bù (Q) cũng phụ thuộc chặt chẽ vào việc bạn đang đấu tụ kiểu sao hay tam giác (dùng U dây hay U pha).

Câu Hỏi Thường Gặp (FAQ)

Điện 3 pha ở Mỹ và Nhật có giống Việt Nam không?

Không.

– Việt Nam: U dây 380V, U pha 220V.

– Mỹ/Nhật: Thường dùng chuẩn 200V/208V/480V.

Do đó, khi nhập khẩu máy móc, bạn cần dùng máy biến áp để đổi nguồn phù hợp.

Tôi đo U dây thấy thấp hơn 380V thì phải làm sao?

Nếu điện áp dây thấp dưới 360V, động cơ sẽ bị nóng và giảm tuổi thọ. Nguyên nhân có thể do quá tải lưới hoặc sụt áp. Bạn nên kiểm tra lại chất lượng điện năng hoặc cân nhắc nâng cấp dây dẫn.

Kết Luận

Hiểu rõ U dây và U pha là kiến thức nền tảng bắt buộc. Hãy nhớ quy tắc cốt lõi: U Dây = $\sqrt{3}$ U Pha và luôn đọc kỹ thông số kỹ thuật (Nameplate) của thiết bị.

Nếu bạn đang gặp khó khăn trong việc tính toán tải, đấu nối tủ điện hoặc cần xử lý các sự cố phức tạp như sóng hài, sụt áp, hãy liên hệ ngay với chúng tôi.

CÔNG TY TNHH KTH ELECTRIC

Chuyên: Tư vấn, thiết kế, thi công và dịch vụ kỹ thuật điện toàn diện.

Địa chỉ: 251 Phạm Văn Chiêu, Phường 14, Quận Gò Vấp, TP. Hồ Chí Minh.

Hotline: 0968.27.11.99

Website: kthelectric.vn

Hãy chia sẻ bài viết này nếu bạn thấy nó hữu ích cho cộng đồng kỹ thuật điện!

5/5 - (1 bình chọn)

Nguyễn Thị Hồng Loan

Thạc sĩ Nguyễn Thị Hồng Loan là người trực tiếp chịu trách nhiệm biên soạn và kiểm duyệt nội dung chuyên môn trên website. Các bài viết được đúc kết từ nền tảng học thuật bài bản kết hợp với hơn 15 năm kinh nghiệm “thực chiến” tại doanh nghiệp và giảng đường. Vì vậy, bạn đọc có thể hoàn toàn yên tâm về tính chính xác, độ an toàn và giá trị ứng dụng thực tế trong từng giải pháp kỹ thuật được chia sẻ.

CONTACT FOR CONSULTATION

Kiến thức

U Dây U Pha Là Gì? Phân Biệt & Công Thức Tính Chuẩn Nhất 2025