6 Bước Bóc Tách Khối Lượng Bản Vẽ Điện Chuẩn Xác Nhất 2025 (Kèm File Mẫu & Lisp CAD)

Đã bao giờ bạn rơi vào tình cảnh này chưa: Bạn hì hục cả tuần lễ để bóc tách khối lượng cho một gói thầu thi công điện MEP trị giá hàng tỷ đồng. Bạn tự tin nộp hồ sơ. Nhưng rồi khi thi công thực tế, công trường báo về: “Thiếu 2000 mét dây cáp tổng, thiếu 500 cái co cút ống luồn!”.

Lúc đó, tiền bù lỗ lấy từ đâu? Từ lợi nhuận dự án hay từ chính tiền túi của bạn?

Là một người làm nghề hơn 20 năm, từng lăn lộn qua hàng trăm dự án lớn nhỏ tại nhà thầu cơ điện uy tín, tôi hiểu cảm giác “lạnh sống lưng” đó. Bóc tách khối lượng bản vẽ điện không đơn thuần là việc đếm 1, 2, 3 cái đèn hay đo chiều dài đoạn thẳng trên AutoCAD. Đó là nghệ thuật của sự tư duy không gian, sự tỉ mỉ đến từng milimet và kinh nghiệm lường trước những thứ “không vẽ nhưng vẫn phải làm”.

Nếu bạn là một Kỹ sư QS (Quantity Surveyor), một người làm dự toán hay đơn giản là sinh viên mới ra trường muốn nắm vững “cần câu cơm” này, thì bài viết dưới đây chính là tấm bản đồ chi tiết nhất dành cho bạn. Chúng ta sẽ đi từ A đến Z, không giấu nghề, không lý thuyết suông.

Bước 1: “Đọc vị” Hồ Sơ – Đừng Lao Vào Đo Đếm Ngay!

Tuyệt đối không đo vẽ ngay. Bước đầu tiên bắt buộc là đối chiếu giữa Thuyết minh kỹ thuật (Spec) và Bản vẽ (Drawings) để xác định đúng chủng loại vật tư (Standard), tránh tình trạng bản vẽ vẽ ống nhựa nhưng Spec yêu cầu ống thép.

Một sai lầm “chết người” của 90% kỹ sư mới vào nghề là vừa nhận file CAD đã lao vào gõ lệnh Li (List) hay Di (Dist) để đo. Dừng lại ngay! Làm như vậy chẳng khác nào bạn đang đi vào rừng mà không mang la bàn.

Trước khi đặt chuột vào bản vẽ, bạn cần “thấm” hồ sơ qua 3 tài liệu cốt tử sau:

1. Thuyết minh kỹ thuật (Technical Specifications)

Spec là tài liệu pháp lý cao nhất quyết định đơn giá. Bạn cần xác định rõ 3 yếu tố: Thương hiệu vật tư (Vendor list), Tiêu chuẩn kỹ thuật (IEC/TCVN), và Phương pháp lắp đặt (Installation Method) được quy định.

Đây là “hiến pháp” của dự án. Bản vẽ có thể vẽ sai, nhưng Spec (thuyết minh) thì không được làm trái. Bạn cần tìm câu trả lời cho các câu hỏi:

• ✔ Chủng loại vật tư: Ống luồn dây là ống nhựa cứng PVC, ống ruột gà hay ống thép (EMT/IMC)? Giá của ống thép gấp 5-7 lần ống nhựa, sai một ly là đi một dặm.
• ✔ Tiêu chuẩn dây dẫn: Sử dụng cáp điện loại nào? Phân biệt cáp CVV và CXV ra sao? Cáp chống cháy (FR) hay cáp thường?
• ✔ Phương pháp đi dây: Cách đi đường dây điện âm tường, đi trần thạch cao hay đi nổi trên hệ thống thang máng? Cách đi dây quyết định hệ số hao hụt và phụ kiện đi kèm.

2. Sơ đồ nguyên lý (Single Line Diagram)

💡 Trả lời nhanh: Sơ đồ nguyên lý cung cấp thông tin về tiết diện dây, số lượng lõi cáp (1C, 3C, 4C) và nguồn cấp. Nếu không xem sơ đồ này, bạn sẽ không thể tính được kích thước ống luồn dây phù hợp.

Đừng chỉ nhìn mặt bằng. Sơ đồ nguyên lý cho bạn biết “xương sống” của hệ thống. Nhìn vào đó, bạn sẽ biết tủ điện tổng MSB cấp nguồn đi những đâu, sử dụng dây dẫn tiết diện bao nhiêu.

Nếu không nắm chắc sơ đồ nguyên lý và cách tính tải dây điện chính xác, bạn sẽ không thể biết được trong một ống luồn dây đang chứa bao nhiêu sợi cáp đâu.

3. Phân chia gói bóc tách (Work Breakdown Structure)

Hãy chia nhỏ dự án thành các System (Hệ thống) và Zone (Khu vực) để kiểm soát. Ví dụ: Tách riêng Điện nặng (Power) và Điện nhẹ (ELV); tách riêng Tầng hầm và Tầng điển hình.

Để tránh bị “loạn não” giữa một rừng dây nhợ, hãy chia nhỏ khối lượng thành các gói (System) để bóc tách cuốn chiếu:

• ● Hệ thống điện động lực: Bao gồm tủ điện, cáp nguồn trục chính và hệ thống thanh dẫn điện Busway (nếu có).
• ● Hệ thống chiếu sáng: Đèn, công tắc, dây chiếu sáng.
• ● Hệ thống ổ cắm: Ổ cắm điện, ổ cắm mạng/thoại.
• ● Hệ thống điện nhẹ (ELV): Camera, Fire Alarm, PA, Data. Bạn có thể tham khảo thêm về báo giá thi công điện nhẹ để hiểu các đầu mục cần bóc.

Bước 2: Bóc Tách Số Lượng Thiết Bị – Hãy Dùng Tool, Đừng Đếm Tay!

Sử dụng lệnh FI (Filter) hoặc Bcount trong AutoCAD để đếm Block tự động với độ chính xác 100%. Tuyệt đối không đếm thủ công để tránh sót thiết bị hoặc đếm trùng lặp.

Sau khi đã nắm rõ “luật chơi”, chúng ta bắt đầu vào việc. Phần dễ nhất là đếm thiết bị (đèn, ổ cắm, tủ điện, thiết bị đóng cắt…).

Nếu bạn đang ngồi chỉ tay lên màn hình đếm: “Một cái đèn, hai cái đèn…” thì xin chia buồn, bạn đang lãng phí tuổi thanh xuân của mình. Trong thời đại 4.0, hãy để máy móc làm việc đó.

Sử dụng lệnh Filter trong AutoCAD

Đây là công cụ “thần thánh” có sẵn trong CAD:

1. Gõ lệnh FI (Filter).
2. Chọn mẫu (Select Filter) là Block của thiết bị bạn cần đếm (ví dụ: Block đèn Downlight hoặc Aptomat).
3. Quét chọn toàn bộ vùng bản vẽ.
4. Nhấn F2 để xem kết quả: AutoCAD sẽ báo chính xác có bao nhiêu đối tượng được chọn.

Sử dụng Lisp đếm Block (Advanced)

Dân chuyên nghiệp thường dùng các Lisp (đoạn mã lập trình nhỏ) để tự động hóa. Bạn có thể tìm kiếm các từ khóa như “Lisp đếm Block xuất ra Excel” trên Google.

• ➤ Cách dùng: Load Lisp -> Chọn các Block cần đếm -> Enter -> Click một điểm trên màn hình.
• ➤ Kết quả: Một bảng thống kê chi tiết tên Block và số lượng hiện ra ngay lập tức. Việc của bạn chỉ là copy vào Excel.

Lưu ý: Khi dùng Tool, hãy cẩn thận với các bản vẽ mà thiết bị bị “nổ” (Explode) ra thành các nét rời rạc không còn là Block.

Bước 3: Bóc Tách Khối Lượng Dây & Ống – Nghệ Thuật Của Tư Duy 3D

Áp dụng công thức vàng: L(tổng) = (L(mặt bằng) + L(chiều đứng)) x K(hao hụt). Trong đó L(chiều đứng) bao gồm đoạn dây từ trần xuống công tắc (thường 1.5m – 1.8m) và xuống ổ cắm (thường 2.5m – 2.8m).

Đây là phần “xương xẩu” nhất và cũng là nơi phân định đẳng cấp của người bóc tách. Trên bản vẽ 2D (mặt bằng), bạn chỉ nhìn thấy dây chạy ngang dọc, nhưng thực tế dây còn phải chạy lên chạy xuống.

Công thức cốt lõi bạn phải khắc cốt ghi tâm:

1. Đo chiều dài trên mặt bằng ()

Sử dụng các Lisp đo tổng chiều dài các đoạn thẳng (Line/Pline) cùng Layer.

• • Bật riêng Layer dây cần đo (ví dụ: Layer Day_Chieu_Sang).
• • Dùng Lisp (thường là lệnh TL hoặc TG) quét chọn toàn bộ.
• • Phần mềm trả về tổng chiều dài.

2. Tính chiều dài chiều đứng () – Cạm bẫy hay gặp

Rất nhiều kỹ sư quên mất đoạn dây đi từ trần xuống công tắc, hoặc từ trần xuống ổ cắm.

• • Đoạn xuống công tắc: Giả sử trần cao 3.0m, công tắc lắp cao 1.3m. Suy ra đoạn dây đứng = 3.0 – 1.3 = 1.7m. Nhân với số lượng công tắc để ra tổng chiều dài.
• • Đoạn xuống ổ cắm: Ổ cắm thường lắp cách sàn 0.3m. Đoạn dây đứng = 3.0 – 0.3 = 2.7m.

3. Hệ số làm tròn và đi chung ống

Không bao giờ được nhồi nhét quá nhiều dây vào ống. Theo TCVN 9206:2012, tổng tiết diện dây dẫn không được vượt quá 40% tiết diện lòng ống để đảm bảo tản nhiệt và dễ dàng thay thế.

Một vấn đề nan giải: Một ống luồn được mấy dây? Theo 3 quy chuẩn lắp đặt tủ điện theo tiêu chuẩn Quốc gia và IEC, tiết diện dây dẫn không được chiếm quá 40% tiết diện ống.

• • Nếu bản vẽ thiết kế ghi rõ: 3×2.5mm2 trong ống D20 -> Bạn đo chiều dài dây, sau đó chia cho số dây để ra chiều dài ống.
• • Nếu bản vẽ không ghi: Bạn phải tự tính toán dựa trên kinh nghiệm. Thường dây chiếu sáng đi 2-3 dây/ống D20.

Bước 4: Kiểm Soát Phần “Ẩn” – Bí Mật Của Các Chuyên Gia

Các vật tư phụ như: Khớp nối (Coupling), Kẹp đỡ ống (Saddle), Hộp chia ngả (Junction box) và đoạn dây chờ (Slack) tại đầu thiết bị thường chiếm 5-10% tổng giá trị vật tư. Đừng quên tính chúng!

Đây là phần mà các trường đại học ít dạy, nhưng lại là thứ khiến nhà thầu “mất máu” nhiều nhất nếu bỏ qua. Đó là khối lượng của những thứ không hiển thị trên bản vẽ.

1. Dây chờ (Slack/Spare)

Không ai cắt dây vừa khít cả. Luôn phải có đoạn dư để đấu nối tủ điện MSB/DB và sửa chữa.

• • Tại tủ điện: Tính dư 0.5m – 1.5m (tùy kích thước tủ) cho mỗi đầu dây. Hãy tưởng tượng dây phải đi vòng trong tủ rồi mới vào Aptomat.
• • Tại đèn/thiết bị: Tính dư 0.2m – 0.3m để tuốt dây đấu nối.
• • Tại ổ cắm/công tắc: Tính dư 0.15m – 0.2m.

2. Phụ kiện ống (Fittings)

Trên bản vẽ Tender (mời thầu), kỹ sư thiết kế sẽ không vẽ từng cái khớp nối (măng sông), co (cút), tê chia ngả.

• • Khớp nối: Trung bình cứ 2.92m ống (chiều dài 1 cây ống tiêu chuẩn) sẽ cần 1 khớp nối.
• • Hộp chia ngả (Box): Tại mỗi điểm đèn, công tắc, ổ cắm đều cần 1 đế âm hoặc hộp chia ngả.

3. Vật tư phụ treo đỡ (Supports)

Ống không tự nhiên dính lên trần, nó cần kẹp, ty treo. Đặc biệt đối với hệ thống thang máng cáp, việc tính toán ty treo và giá đỡ (Bracket) là cực kỳ quan trọng.

• • Quy cách: Khoảng 1.2m – 1.5m phải có 1 kẹp đỡ ống.
• • Ty treo thang máng cáp: Tính toán dựa trên cao độ trần và quy trình hướng dẫn lắp đặt thang máng cáp.

Bước 5: Nhập Liệu & Tổng Hợp Bảng Tiên Lượng (BoQ)

File Excel bóc tách phải có cột “Diễn giải khối lượng” rõ ràng (Dài x Rộng x Cao x Số lượng) để phục vụ việc bảo vệ khối lượng (Defense) với chủ đầu tư sau này. Hãy dùng hàm SUMIF để tổng hợp tự động.

Sau khi đã có số liệu thô (Raw data), bước cuối cùng là đưa vào “khuôn khổ”. Một bảng tính Excel chuyên nghiệp không chỉ là những con số vô hồn, nó phải có tính Logic và Giải trình được (Traceable).

Cấu trúc File Excel chuẩn:

1. Sheet Cover: Thông tin dự án, gói thầu.
2. Sheet Tổng hợp (Summary): Bảng giá trị cuối cùng.
3. Sheet Chi tiết (Detail Breakdown):
   • Cột A: STT.
   • Cột B: Tên vật tư (Theo đúng Spec). Ví dụ: Cầu dao cách ly, Dây Cadivi CV 2.5…
   • Cột C: Đơn vị (m, cái, bộ, cuộn…). Lưu ý: Dây điện có thể mua theo mét hoặc cuộn (100m/cuộn), hãy quy đổi chính xác.
   • Cột D: Công thức diễn giải. Ví dụ: Trục A-B Tầng 1: (5.2m + 3.0m down) * 2 line.
   • Cột E: Kết quả.

Mẹo nhỏ: Hãy sử dụng hàm SUMIF hoặc Pivot Table để tổng hợp vật tư từ nhiều sheet chi tiết. Điều này giúp khi bạn sửa kích thước ở sheet chi tiết, số tổng sẽ tự nhảy, tránh sai sót.

File Excel Mẫu Và Cách Bóc Tách Khối Lượng Công Trình (Chi Tiết)

Một file Excel bóc tách chuẩn phải tự động hóa được 40% công việc nhờ các hàm liên kết (Vlookup, Sumif). Nó không chỉ là bảng tính, mà là công cụ quản lý chi phí để trả lời câu hỏi “Tại sao lại ra con số này?” khi bị Chủ đầu tư chất vấn.

Đừng bao giờ bắt đầu từ một file trắng (Blank workbook). Hãy xây dựng hoặc tải về một file mẫu chuẩn (Template) đã được kiểm chứng qua các dự án thực tế. Một file Excel bóc tách M&E chuyên nghiệp cần đảm bảo tính Traceability (Truy xuất nguồn gốc).

Quy trình thiết lập File bóc tách chuẩn 5 Sheet:

Để quản lý khối lượng của một tòa nhà cao tầng hay nhà xưởng, file Excel của bạn nên chia thành các Sheet sau:

• ➤ Sheet 1 – DATA (Cơ sở dữ liệu): Nơi bạn liệt kê danh mục vật tư chuẩn (Database). Ví dụ: Mã hiệu dây CV-2.5-Y (Dây vàng), CV-2.5-R (Dây đỏ). Việc này giúp các Sheet sau chỉ cần dùng hàm VLOOKUP để gọi tên, tránh việc gõ tay sai lỗi chính tả.
• ➤ Sheet 2 – INPUT (Nhập liệu chi tiết): Đây là nơi bạn nhập các số liệu đo từ CAD. Cột quan trọng nhất là “Vị trí/Trục”. Ví dụ: Tầng 2 - Phòng Họp - Trục A-B.
• ➤ Sheet 3 – CALC (Tính toán phụ): Dùng để tính toán các khối lượng phức tạp như hệ thống tiếp địa, hệ thống thang máng cáp (cần tính co, cút, phụ kiện theo % chiều dài).
• ➤ Sheet 4 – BOQ (Tổng hợp): Sử dụng hàm SUMIF để gom toàn bộ khối lượng từ Sheet INPUT về một bảng tổng.
• ➤ Sheet 5 – DASHBOARD (Báo cáo): Biểu đồ so sánh khối lượng giữa thiết kế và thi công (dành cho cấp quản lý).

Bước 6: 3 Sai Lầm “Kinh Điển” Khi Bóc Tách Điện (Cần Tránh Tuyệt Đối)

3 lỗi lớn nhất là: Bóc trùng lặp (Double Counting), Sử dụng bản vẽ cũ chưa cập nhật (Wrong Revision) và Quên hệ số hao hụt vật tư (Wastage Factor 1-5% tùy loại).

Là người đi trước, tôi muốn cảnh báo bạn 3 cái “hố” mà ai cũng dễ sa chân vào:

1. Bóc trùng khối lượng (Double Counting): Thường gặp khi làm việc nhóm. Người A bóc tầng 1, người B bóc tầng 2, nhưng cả hai đều bóc đoạn cáp trục đứng nối giữa 2 tầng. -> Giải pháp: Phân rõ ranh giới (Boundary).
2. Không cập nhật bản vẽ sửa đổi (Revision): Thiết kế thay đổi liên tục. Bạn bóc theo bản Rev 01, nhưng ra công trường thi công theo Rev 03. -> Giải pháp: Luôn kiểm tra hồ sơ hoàn công điện nước hoặc bản vẽ mới nhất.
3. Quên tính hệ số hao hụt cắt vụn (Wastage): Dây cáp khi thi công sẽ có những đoạn thừa bị cắt bỏ (đầu mẩu). Nếu không cộng thêm 1-2% hao hụt này, nhà thầu sẽ phải bỏ tiền túi mua thêm dây vào phút chót.

Lời Kết

Bóc tách khối lượng bản vẽ điện là một công việc khô khan, đòi hỏi sự kiên nhẫn và tỉ mỉ đến cực đoan. Nhưng đó là nền tảng vững chắc nhất cho bất kỳ ai muốn tiến xa trong ngành M&E, từ Kỹ sư thiết kế, Giám sát cho đến Chỉ huy trưởng hay Giám đốc dự án.

Đừng nản lòng nếu những lần đầu bạn làm chậm hay sai sót. Hãy nhớ rằng, mỗi con số bạn tính toán ra đều đại diện cho tiền bạc, uy tín và chất lượng của công trình.

Nếu bạn đang gặp khó khăn trong việc bóc tách hay cần tư vấn về các giải pháp kỹ thuật, dịch vụ tư vấn thi công cơ điện M&E của KTH Electric luôn sẵn sàng hỗ trợ.

Bạn đã sẵn sàng để trở thành một “Master” trong việc bóc tách khối lượng chưa? Chúc các bạn thành công và có những bảng dự toán chính xác đến từng centimet!

---