Cách Bóc Tách Khối Lượng Điện Nước & Lập Dự Toán Chuẩn 2025 (Kèm File Mẫu)

Chào các bạn, tôi là một kỹ sư cơ điện (M&E) đã lăn lộn hơn 20 năm qua đủ các loại công trình, từ nhà phố dân dụng, biệt thự Luxury đến những dự án cao tầng phức tạp hay nhà xưởng công nghiệp.

Nếu có ai hỏi tôi: “Khâu nào trong thi công cơ điện M&E khiến nhà thầu dễ ‘vỡ trận’ nhất?”, tôi sẽ không ngần ngại trả lời: Đó chính là Bóc tách khối lượng và Lập dự toán.

Tại sao ư? Vì điện nước không giống như xây trát ốp lát. Vật tư M&E là một “rừng” các chi tiết lắt nhắt: từ cái cút, cái tê, mét dây điện, cho đến con ốc vít, cuộn băng tan hay các thiết bị đóng cắt như Aptomat. Chỉ cần bạn sai số 0.5% ở khâu tính toán tiết diện dây cáp, hoặc quên tính hệ số hao hụt cho phụ kiện đường ống, thì khi nhân lên với quy mô cả tòa nhà, con số thiệt hại có thể lên đến hàng trăm triệu đồng.

Bài viết này tôi viết không phải để lý thuyết suông. Tôi sẽ chia sẻ lại quy trình bóc tách khối lượng điện nước thực chiến, những con số vàng về hệ số hao hụt, và cách lập dự toán sao cho sát thực tế nhất để bạn không bao giờ phải bỏ tiền túi ra đền bù.

Hãy coi đây là cuốn cẩm nang “gối đầu giường” cho anh em kỹ sư QS, kỹ thuật hiện trường và cả những chủ nhà muốn tự quản lý chi phí cho hệ thống M&E của mình.

Phần 1: Chuẩn Bị “Vũ Khí” Trước Khi Xung Trận

Tóm tắt chuyên gia: Để bóc tách chính xác, kỹ sư cần phân biệt rõ Sơ đồ nguyên lý (Schematic) với Bản vẽ thi công (Shop Drawing), đồng thời thành thạo AutoCAD (kèm Lisp) và Excel liên kết công thức để tránh sai sót thủ công.

Nhiều anh em mới vào nghề (hoặc sinh viên mới ra trường) thường mắc sai lầm là cầm bản vẽ lên là lao vào đếm ổ cắm, đo dây ngay. Đó là cách làm của thợ, không phải của kỹ sư chuyên nghiệp. Để lập dự toán điện nước chuẩn, bạn cần set-up tư duy và công cụ trước.

Đọc và “thấm” hồ sơ thiết kế M&E

Luôn dành 30 phút đầu để thuộc lòng bảng ký hiệu (Legend). Nhầm lẫn ký hiệu là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến sai đơn giá.

Đừng chỉ nhìn lướt qua. Bạn phải phân biệt rõ hai loại bản vẽ và hiểu vai trò của chúng trong hệ thống:

• Sơ đồ nguyên lý (Schematic Diagram): Cái này cho bạn biết cái nhìn tổng quan về hệ thống: Nguồn điện đi từ đâu, qua tủ điện tổng MSB nào, chia ra các lộ nào; Nước cấp từ bể nào, qua bơm nào. Nó giúp bạn hiểu “mạch máu” của công trình. Đặc biệt với các hệ thống phức tạp như trạm biến áp, sơ đồ nguyên lý là “kim chỉ nam” để không bóc thiếu các thiết bị bảo vệ.
• Mặt bằng bố trí thiết bị & đi dây (Layout/Shop Drawing): Đây mới là nơi bạn dùng để đo đếm khối lượng chi tiết. Từ vị trí công tắc đến vị trí đèn, đường đi của ống nước… tất cả nằm ở đây.

Mẹo của tôi: Hãy dành 30 phút đầu tiên để đọc bảng ghi chú ký hiệu (Legend). Ký hiệu ổ cắm điện đôi khác ổ cắm đơn, ký hiệu CB khối khác với CB tép. Nhầm ký hiệu là sai toàn bộ đơn giá sau này.

Công cụ hỗ trợ “sống còn”

Công cụ đề xuất: AutoCAD + Lisp TL (đo chiều dài) + Lisp Count (đếm Block) và Excel có Link công thức.

Thời đại 4.0 rồi, đừng đo tay thủ công bằng thước kẻ nữa. Sự chính xác đến từng milimet là yêu cầu bắt buộc, đặc biệt khi bạn làm việc với các hệ thống đắt tiền như Busway hay cáp ngầm trung thế.

• AutoCAD & Lisp: Bạn bắt buộc phải biết dùng các lệnh đo bóc nhanh hoặc cài thêm các Lisp hỗ trợ (như Lisp TL để đo tổng chiều dài đoạn thẳng, Lisp Count để đếm Block thiết bị).
• File Excel “thần thánh”: Một bảng tính Excel chuyên nghiệp phải được link công thức tự động. Tức là khi bạn nhập số lượng vào Sheet “Bóc tách”, nó phải tự nhảy sang Sheet “Tổng hợp vật tư” và Sheet “Dự toán”.

Lưu ý: Nếu bạn làm dự án vốn ngân sách nhà nước, hãy cài thêm các phần mềm dự toán chuyên dụng như G8, Eta hay F1. Các phần mềm này giúp bạn cập nhật đơn giá nhà nước và định mức mới nhất cho các công tác như lắp đặt thang máng cáp hay kéo rải dây. Nhưng với tư nhân/nhà phố, Excel vẫn là “vua” vì tính linh hoạt.

Quy Trình Bóc Tách Khối Lượng Phần Điện (Electrical) – Chi Tiết Từng Milimet

Quy trình cốt lõi: Bao gồm 3 bước: (1) Đếm thiết bị & đèn, (2) Tính chiều dài dây (Mặt bằng + Cao độ + Dây chờ + Hao hụt), và (3) Tính ống luồn dây & phụ kiện. Sai lầm lớn nhất thường nằm ở việc quên tính chiều dài dây đi lên/xuống (cao độ).

Đây là phần “xương xẩu” nhất. Sai lầm lớn nhất của việc bóc tách khối lượng điện là thiếu dây và thiếu phụ kiện. Chúng ta sẽ đi từng bước một cách bài bản.

Bước 1: Bóc tách thiết bị điện & Đèn chiếu sáng

Lưu ý quan trọng: Sử dụng lệnh Filter trong CAD để đếm nhanh, nhưng cần kiểm tra thủ công các thiết bị “ẩn” như quạt hút, cảm biến.

Phần này dễ nhất, chủ yếu là phương pháp Đếm (Count). Tuy nhiên, sự đa dạng của thiết bị điện hiện nay (từ Smarthome đến thiết bị công nghiệp) đòi hỏi bạn phải rất cẩn thận. Bạn cần liệt kê chi tiết:

• Các loại công tắc: Như công tắc 3 cực, công tắc hành trình (nếu có cửa cuốn).
• Các thiết bị điều khiển: Như nút nhấn, Contactor (khởi động từ) cho bơm, hoặc rơ le nhiệt bảo vệ động cơ.
• Quy trình: Mở bản vẽ mặt bằng -> Dùng lệnh Filter hoặc Select Similar trong CAD để chọn toàn bộ các block cùng loại -> Ghi số lượng vào Excel.
• Điểm mù: Đừng quên đếm các thiết bị “ẩn” hoặc phụ trợ như: Quạt hút âm trần, đèn gương, chuông cửa, hoặc các cảm biến quang trong hệ thống chiếu sáng tự động.

Bước 2: Bóc tách Dây & Cáp điện (Wire & Cable)

Công thức Vàng: Tổng chiều dài = (Mặt bằng + Cao độ) x Hệ số hao hụt + Dây chờ. Dây chờ tại tủ điện tối thiểu 0.5m-1m.

Đây là “tử huyệt” của mọi bảng dự toán. Dây điện nằm trong ống, đi âm tường, đi trên trần giả, rất khó đo chính xác tuyệt đối. Việc lựa chọn sai tiết diện dây hoặc tính thiếu chiều dài có thể dẫn đến rủi ro quá tải khi vận hành sau này.

Công thức tính chiều dài dây chuẩn:

Trong đó:

• L_MatBang (Chiều dài mặt bằng): Đo trên bản vẽ 2D (dùng lệnh PL vẽ theo tuyến rồi LI để xem chiều dài).
• L_CaoDo (Chiều dài cao độ): Chiều cao đi lên/xuống.Ví dụ: Ổ cắm cách sàn 0.3m, nhưng dây đi trên trần thạch cao (cách sàn 2.7m) thì đoạn dây đi xuống tường là 2.7 – 0.3 = 2.4m. Nhân đôi lên nếu ổ cắm đi nối tiếp.
  Đối với việc đi dây điện âm tường, việc tính toán cao độ này phải cực kỳ chính xác.
• K (Hệ số hao hụt): Do thi công cắt vụn, uốn lượn. Theo kinh nghiệm 20 năm:- Đoạn ống thẳng: K = 1.02 – 1.05 (Dư 2-5%).
  – Đoạn ống ruột gà, uốn nhiều: K = 1.1 (Dư 10%).
• L_DauNoi (Dây chờ đấu nối): Cực kỳ quan trọng!- Tại tủ điện: Chừa dư 0.5m – 1.0m (để đấu vào Aptomat/MCB).
  – Tại ổ cắm/công tắc/đèn: Chừa dư 0.2m – 0.3m.
  – Đặc biệt với cáp ngầm, đoạn dự phòng đầu cáp (để làm đầu cos) phải tính toán kỹ lưỡng hơn, thường từ 1.5m – 2m.

Sai lầm thường gặp: Chỉ đo trên mặt bằng mà quên cộng chiều cao từ trần xuống công tắc. Một công trình có 100 cái công tắc, mỗi cái quên 2.5m dây lên xuống => Bạn mất đứt 250m dây (cả cuộn dây)! Đừng để lỗi này biến bạn thành “kẻ nghiệp dư” khi tính tải dây điện.

Bước 3: Ống luồn dây, Thang máng cáp & Phụ kiện

Kinh nghiệm thực chiến: Chi phí phụ kiện thang máng cáp (Co, Tê, Giảm) thường chiếm tới 30-40% tổng giá trị phần thang máng. Đừng chỉ tính mét dài!

Hệ thống bảo vệ dây dẫn cũng chiếm tỷ trọng lớn trong chi phí vật tư.

• Ống cứng/Ống ruột gà: Thường thì chiều dài ống = chiều dài dây của lộ đó (nếu đi đơn tuyến) hoặc bằng 70-80% tổng chiều dài dây (nếu nhiều dây đi chung ống). Cách tốt nhất là đo lại tuyến ống riêng biệt trên bản vẽ Shop Drawing.
• Thang máng cáp (Cable Tray/Trunking): Với các công trình nhà xưởng hoặc tòa nhà, hệ thống thang máng cáp là xương sống. Bạn cần bóc tách kỹ các phụ kiện như: Co ngang, Co lên, Co xuống, Giảm cấp (Reducer). Giá trị phụ kiện thang máng cáp thường chiếm tới 30-40% giá trị phần thân máng. Xem thêm hướng dẫn lắp đặt thang máng cáp để hiểu rõ các phụ kiện cần thiết.
• Phụ kiện nhỏ (Fittings): Cút, nối, kẹp đỡ, hộp chia ngả.- Với dự án lớn: Phải đếm chi tiết trên bản vẽ.
  – Với nhà dân: Có thể tính theo tỷ lệ %. Ví dụ: Chi phí phụ kiện = 10% – 15% chi phí ống.

Quy Trình Bóc Tách Khối Lượng Phần Nước (Plumbing)

Chìa khóa thành công: Sử dụng bản vẽ không gian 3D (Isometric) để đếm phụ kiện đường ống (Cút, Tê, Chếch). Phân loại rõ ống PPR (Hàn nhiệt), uPVC (Dán keo) và HDPE.

Hệ thống nước đòi hỏi tư duy không gian tốt hơn vì đường ống thường đi chồng chéo trong hộp kỹ thuật (Gen).

Bước 1: Thiết bị vệ sinh (Sanitary Wares)

Tương tự như thiết bị điện, bạn đếm số lượng Bệt, Lavabo, Sen tắm, Vòi chậu, Phễu thu sàn.

Lưu ý: Kiểm tra kỹ trong bộ thiết bị đã bao gồm phụ kiện chưa (Xi phông, dây cấp, van góc). Nếu chưa có thì phải bóc riêng. Nhiều chủ nhà mua Bệt nhưng không mua Xịt vệ sinh, bạn phải tính thêm vào.

Bước 2: Đường ống Cấp – Thoát nước

Bạn phải tách bạch 3 loại ống thường dùng:

1. Ống PPR (Hàn nhiệt): Dùng cho cấp nước nóng/lạnh.
2. Ống uPVC (Dán keo): Dùng cho thoát nước thải, nước mưa.
3. Ống HDPE/PPR đen: Dùng cho cấp nước ngoài nhà hoặc trục chính.

Phương pháp bóc tách:

• Trục đứng (Riser): Dựa vào bản vẽ sơ đồ không gian (Sơ đồ nguyên lý) và cao độ tầng để tính. Ví dụ nhà 5 tầng, mỗi tầng cao 3.6m => Trục đứng = 3.6 x 5 + đoạn chờ trên mái/dưới bể.
• Ống nhánh (Branch): Đo trên mặt bằng từng nhà vệ sinh.

Bước 3: Phụ kiện đường ống (Phần khó nhất)

Cút (Elbow), Tê (Tee), Chếch (45 deg), Măng sông (Socket), Côn thu (Reducer)… là những thứ “ngốn” tiền nhất trong phần nước.

• Cách làm: Với anh em mới, tôi khuyên nên vẽ phác thảo không gian 3D (hoặc Isometric) của nhà vệ sinh ra giấy nháp. Nhìn vào đó đếm từng điểm rẽ nhánh, đổi hướng.
• Vật tư phụ: Đừng quên Keo dán ống (cho PVC), Băng tan (cho ren), Que hàn (nếu dùng ống thép), Cùm treo ống (khoảng 1.5m – 2m một cái).

Lập Dự Toán & Áp Giá (Biến Khối Lượng Thành Tiền)

Chiến lược giá: Với tư nhân, sử dụng đơn giá khoán (120-180k/m2). Với dự án nhà nước, áp dụng Định mức Bộ Xây Dựng. Luôn dự phòng 5-10% cho trượt giá vật tư (Đồng, Nhựa).

Sau khi có bảng khối lượng (BOQ), bước tiếp theo là áp giá để ra tổng mức đầu tư. Đây là bước quyết định xem bạn có lãi hay lỗ, hoặc bảng báo giá của bạn có cạnh tranh được với các nhà thầu cơ điện khác hay không.

Cơ sở định mức & Đơn giá

• Nếu làm thầu tư nhân: Bạn có thể áp dụng đơn giá thị trường hoặc đơn giá khoán.Ví dụ: Nhân công điện nước 120.000đ – 180.000đ/m2 sàn tùy độ phức tạp (Biệt thự Luxury hay nhà phố thường).
  Tham khảo thêm: Báo giá thi công điện nhẹ để có cái nhìn tổng quan về thị trường.
• Nếu làm công trình nhà nước: Bắt buộc phải tra theo Định mức dự toán xây dựng công trình (Hiện tại đang dùng các thông tư, nghị định mới nhất của Bộ Xây Dựng, thay thế dần định mức 1776 cũ). Bạn phải tra mã hiệu cho từng công việc (Ví dụ: Mã BA.11xxx cho lắp đặt dây dẫn).

Tổng hợp vật tư & Chênh lệch giá

Giá vật tư biến động từng ngày, đặc biệt là giá đồng (ảnh hưởng đến dây điện, thanh cái Busway) và giá hạt nhựa (ảnh hưởng ống nước). Một bảng dự toán sống còn phải cập nhật giá sát nhất.

• Lấy báo giá từ đâu? Hãy lấy từ các nhà cung cấp cấp 1 hoặc báo giá Liên Sở Tài Chính – Xây Dựng của tỉnh/thành phố nơi thi công.
• Dự phòng phí: Luôn có một dòng “Chi phí dự phòng” (thường từ 5-10%) trong bảng tổng hợp kinh phí để đề phòng trượt giá hoặc phát sinh khối lượng.

5 Sai Lầm “Chết Người” Khi Bóc Tách & Lập Dự Toán Điện Nước

Cảnh báo thực tế: Năm lỗi phổ biến nhất: (1) Quên dây chờ, (2) Sai đơn vị tính (Cuộn/Mét), (3) Bỏ sót phần giao thoa (nguồn AC), (4) Hao hụt thấp (dưới 5%), và (5) Bỏ sót vật tư phụ (ty ren, giá đỡ) và hệ thống tiếp địa.

Trong 20 năm làm nghề, chứng kiến từ việc thi công điện biệt thự Luxury đến các nhà máy lớn, tôi thấy nhiều anh em phải bỏ tiền túi ra đền vì những lỗi rất ngớ ngẩn sau đây:

1. Quên tính dây chờ (Slack): Như đã nhấn mạnh, tại mỗi điểm đấu nối vào ổ cắm hay tủ điện đều cần dây dư. Một tòa nhà có hàng nghìn điểm đấu nối, nếu quên phần này, bạn sẽ thiếu hụt hàng nghìn mét dây.
2. Nhầm lẫn đơn vị tính: Đây là lỗi sơ đẳng nhưng hậu quả lớn. Ví dụ: Ống nước tính bằng “Cây” (4m/cây) nhưng trong dự toán lại nhập đơn giá theo “Mét”. Hoặc băng dính điện tính theo “Cuộn” nhưng nhập giá theo “Thùng”.
3. Bỏ sót phần “giao thoa”: Ví dụ phần cấp nguồn cho điều hòa. Thầu điện nghĩ thầu điều hòa làm, thầu điều hòa nghĩ thầu điện làm. Cuối cùng không ai tính dây nguồn và Aptomat cho điều hòa. Hãy soi kỹ ranh giới công việc (Scope of work).
4. Hao hụt vật tư quá thấp: Với gạch ốp lát hao hụt có thể ít, nhưng với ống nước (cắt vụn nhiều) và dây điện, nếu bạn để hệ số hao hụt < 5% là rất mạo hiểm.
5. Không tính vật tư phụ và An toàn: Quang treo, giá đỡ, ty ren, bu lông, nở sắt… những thứ này tuy nhỏ nhưng cộng lại chiếm tỷ trọng không hề nhỏ. Ngoài ra, các hạng mục như tiếp địa hay chống sét cũng thường bị bóc sót hoặc tính thiếu cọc tiếp địa.

Câu Hỏi Thường Gặp (FAQ)

Phần mềm tốt nhất: CAD/Excel (cơ bản) hoặc Revit MEP (nâng cao). Hệ số hao hụt an toàn: 3-5% (Dây), 5-7% (Ống). Chi phí M&E chiếm khoảng 25-35% chi phí hoàn thiện.

Lời Kết

Bóc tách khối lượng và lập dự toán điện nước là công việc đòi hỏi sự tỉ mỉ, kiên nhẫn và kinh nghiệm thực tế. Không có phần mềm nào thay thế hoàn toàn được tư duy của con người. Hy vọng qua bài viết này, các bạn đã nắm được quy trình chuẩn và những điểm mấu chốt để thực hiện công việc này một cách chính xác nhất.

Hãy bắt đầu từ những công trình nhỏ, thực hành đọc bản vẽ và tập tính toán trên Excel. Sai ở đâu sửa ở đó, kinh nghiệm sẽ tích lũy dần theo thời gian.

Bạn đã sẵn sàng chưa? Nếu bạn đang gặp khó khăn trong việc bóc tách dự toán hoặc cần một đơn vị tư vấn, thi công điện MEP, bảo trì hệ thống điện chuyên nghiệp, đừng ngần ngại liên hệ với chúng tôi.

Chúc các bạn thành công và có những bảng dự toán “chuẩn không cần chỉnh”!