Relay (Rơ Le) Là Gì? Cấu Tạo, Nguyên Lý & Hướng Dẫn Đấu Nối “Chuẩn Thợ” 2025

Nếu bạn đang cầm trên tay một linh kiện khối vuông nhỏ nhắn, nghe thấy tiếng “tạch tạch” mỗi khi bật đèn, hay đang tìm cách để vi điều khiển 5V nhỏ bé điều khiển được Motor (Động cơ điện) công suất lớn, thì bạn đang tìm đúng chỗ rồi. Thiết bị bạn đang quan tâm chính là Relay (hay người Việt gọi dân dã là Rơ le).

Trong suốt 20 năm làm nghề, từ lắp đặt tủ điện công nghiệp đến bảo trì hệ thống, tôi nhận thấy Relay là khí cụ điện bị hiểu lầm nhiều nhất. Người mới học thì rối tung với các chân NO, NC. Anh em thợ mới vào nghề thì hay đấu nhầm chân kích làm cháy cuộn hút.

Relay (Rơ le) là gì? Tại sao chúng ta cần nó?

Relay là một thiết bị đóng cắt hoạt động bằng điện (Electrically Operated Switch). Nó sử dụng một dòng điện nhỏ (cuộn hút) để đóng ngắt một dòng điện lớn hơn nhiều (tiếp điểm tải), đảm bảo tính năng cách ly an toàn giữa mạch điều khiển và mạch động lực.

Định nghĩa chuẩn kỹ thuật

Hãy tưởng tượng: Khi muốn bật đèn, bạn dùng ngón tay ấn vào công tắc cơ học trên tường. Nhưng trong tự động hóa, chúng ta không thể thuê người đứng ấn nút cả ngày. Chúng ta cần một “ngón tay điện tử”.

• Relay chính là cái công tắc đó.
• Dòng điện điều khiển (Cuộn hút) đóng vai trò là “ngón tay” để bật tắt công tắc này.

Nhờ cơ chế này, Relay cho phép một dòng điện cực nhỏ (từ cảm biến, PLC, chip vi xử lý) điều khiển đóng ngắt một nguồn điện có công suất cực lớn (như 220V, 380V cấp cho máy nén khí, băng tải).

Mục lục

Toggle

Tại sao không đấu trực tiếp mà phải qua Relay?

📞

Hotline tư vấn 0968.27.11.99

Ms. Thanh Tâm

Chuyên Viên tư vấn & báo giá

⚡ Phản hồi trong 5 phút

Chat ngay qua Zalo Official

Nhiều sinh viên hỏi tôi: “Tại sao không nối thẳng điện 220V vào mạch điều khiển cho nhanh?”. Câu trả lời nằm ở 2 từ khóa vàng trong ngành điện công nghiệp: Cách ly (Isolation) và Khuếch đại công suất.

1. An toàn tuyệt đối (Galvanic Isolation): Mạch điều khiển (nơi bạn thao tác) và mạch động lực (nơi dòng điện chết người chạy qua) hoàn toàn tách biệt. Nếu động cơ bị chập cháy, Relay sẽ hy sinh, nhưng bộ não điều khiển đắt tiền vẫn an toàn.
2. Điều khiển từ xa: Bạn có thể ngồi ở phòng điều khiển mát lạnh để bật một cái lò nung nóng 1000°C cách đó hàng trăm mét.
3. Chuyển đổi mức điện áp: Dùng điện áp một chiều (DC) để điều khiển dòng điện xoay chiều (AC).

Giải phẫu cấu tạo và Nguyên lý hoạt động

Cấu tạo Relay gồm 3 khối chính: Cuộn hút (sinh từ trường), Tiếp điểm (đóng ngắt mạch tải) và Lò xo hồi vị (kéo tiếp điểm về trạng thái cũ). Nguyên lý dựa trên hiện tượng cảm ứng điện từ để biến dòng điện thành lực cơ học.

Để sửa được Relay, bạn phải biết bên trong lớp vỏ nhựa kia có cái gì. Cấu tạo của một Rơ le điện từ (Electromagnetic Relay) tiêu chuẩn gồm 3 khối chính.

A. Khối tiếp nhận: Cuộn hút (Coil)

Đây là trái tim của Relay. Nó là một cuộn dây đồng quấn quanh một lõi sắt từ.

• Nguyên lý: Khi cấp điện vào cuộn dây, hiện tượng cảm ứng từ xảy ra. Cuộn dây biến thành nam châm điện, tạo ra lực hút.
• Lỗi thường gặp: Cuộn dây bị đứt ngầm hoặc bị om (chập vòng dây) do quá nhiệt.

B. Khối chấp hành: Hệ thống tiếp điểm (Contacts)

Đây là nơi tải điện đi qua. Tiếp điểm thường làm bằng hợp kim bạc để chịu được tia lửa điện (hồ quang).

• Tiếp điểm động (Armature): Phần di chuyển được, bị hút bởi nam châm điện.
• Tiếp điểm tĩnh: Phần đứng yên.

C. Khối cơ khí: Lò xo hồi vị

Nhiệm vụ của lò xo là kéo tiếp điểm trở về vị trí cũ khi ngắt điện cuộn hút. Nếu lò xo này hỏng, Relay sẽ bị “dính” tiếp điểm – một nguyên nhân phổ biến gây cháy động cơ (Motor) do không ngắt được điện.

Cấu tạo chi tiết bên trong của một Relay điện từ

“Giải mã” ký hiệu NO, NC, COM (Quan trọng nhất)

💡 Trả lời nhanh: COM là chân chung (Nguồn vào). NO (Thường mở) là mạch hở khi nghỉ, đóng khi hoạt động (dùng để BẬT). NC (Thường đóng) là mạch kín khi nghỉ, ngắt khi hoạt động (dùng để TẮT/Bảo vệ).

Nếu bỏ qua phần này, bạn sẽ không bao giờ đấu nối đúng. Đây là ngôn ngữ chung của dân kỹ thuật. Trên vỏ Relay hoặc trong các bản vẽ tủ điện, bạn sẽ thấy:

• COM (Common – Chân chung): Đây là chân “nguồn vào”. Dòng điện tải luôn được nối vào chân này đầu tiên.
• NO (Normally Open – Thường mở):
  – Trạng thái bình thường (Chưa cấp điện): Mạch hở. Đèn tắt.
  – Khi Relay hoạt động: Mạch đóng. Đèn sáng.
  – Ứng dụng: BẬT thiết bị.
• NC (Normally Closed – Thường đóng):
  – Trạng thái bình thường: Mạch kín, tiếp điểm dính nhau. Đèn sáng.
  – Khi Relay hoạt động: Mạch ngắt. Đèn tắt.
  – Ứng dụng: NGẮT thiết bị (thường dùng trong mạch bảo vệ hoặc nút dừng khẩn cấp).

Phân loại Relay trên thị trường: Bạn cần mua loại nào?

Tùy vào ứng dụng mà chọn loại phù hợp: Relay trung gian cho điều khiển cơ bản, SSR cho đóng ngắt nhanh/gia nhiệt, Relay nhiệt để bảo vệ động cơ, và Relay thời gian để tạo độ trễ.

Đừng ra chợ và chỉ hỏi mua “Rơ le”. Bạn cần biết chính xác loại mình cần. Dưới đây là các dòng phổ biến mà KTH Electric thường tư vấn cho khách hàng:

A. Theo nguyên lý hoạt động

• Rơ le trung gian (Electromagnetic Relay): Loại cổ điển, có tiếng kêu “tạch tạch”, giá rẻ. Dùng cho ứng dụng dân dụng và công nghiệp nhẹ.
• Rơ le bán dẫn (SSR – Solid State Relay): Không có bộ phận chuyển động, không tiếng ồn, đóng cắt cực nhanh. Thường dùng trong các lò nung gia nhiệt cần độ chính xác cao (PID).
• Rơ le nhiệt (Thermal Relay): Không dùng để điều khiển Bật/Tắt mà dùng để BẢO VỆ. Nó tự ngắt khi dòng điện tăng cao quá mức (quá tải). Thường lắp kèm với Contactor.
• Rơ le thời gian (Timer Relay): Dùng để trễ thời gian đóng/ngắt (Ví dụ: Mạch khởi động Sao – Tam Giác).

B. Theo chức năng bảo vệ chuyên sâu

Trong các trạm biến áp hoặc tủ điện lớn, chúng ta còn có các loại Relay kỹ thuật số cao cấp:

• Relay bảo vệ quá dòng (50/51).
• Rơ le bảo vệ mất pha.
• Relay bảo vệ chạm đất.

Phân biệt Relay và Contactor (Khởi động từ)

Relay dùng cho dòng nhỏ (<10A), mạch điều khiển. Contactor dùng cho dòng lớn (động cơ 3 pha), mạch động lực và có buồng dập hồ quang lớn.

Rất nhiều người nhầm lẫn hai thiết bị này vì nguyên lý giống hệt nhau. Bảng dưới đây sẽ giúp bạn phân biệt:

Kết luận: Dùng Relay để điều khiển Contactor, rồi dùng Contactor để điều khiển Động cơ. Đó là mô hình chuẩn.

Hướng dẫn đấu nối Relay 5 chân (Ứng dụng thực tế)

Đấu nối Relay 5 chân chuẩn Bosch: Chân 85-86 cho cuộn hút (kích hoạt). Chân 30 nối nguồn dương (+). Chân 87 ra thiết bị tải (đèn/còi). Chân 87a bỏ trống nếu chỉ cần bật/tắt thông thường.

Tôi sẽ hướng dẫn bạn đấu nối Relay 5 chân (loại Bosch) để lắp đèn trợ sáng xe máy/ô tô hoặc bơm nước nhỏ.

Chuẩn bị: Relay 5 chân, dây điện, và một cái Cầu chì (Fuse) để bảo vệ đoản mạch.

Sơ đồ chân tiêu chuẩn:

• Chân 85 & 86: Chân cuộn hút (Coil).
• Chân 30: Chân COM (Nguồn dương ắc quy vào).
• Chân 87: Chân NO (Ra thiết bị tiêu thụ).

Quy trình 3 bước:

1. Bước 1 – Mạch điều khiển: Nối chân 85 xuống Mát (Cực âm). Nối chân 86 vào công tắc. Đầu kia công tắc nối nguồn dương.
2. Bước 2 – Mạch động lực: Nối chân 30 trực tiếp vào Cực Dương nguồn (Qua cầu chì). Nối chân 87 vào dây dương của đèn/bơm.
3. Bước 3 – Kiểm tra: Bật công tắc -> Relay kêu “tạch” -> Đèn sáng. Nếu đèn không sáng, cần kiểm tra lại đo điện trở tiếp xúc.

Bắt bệnh & Sửa chữa: 3 Cách kiểm tra Relay sống hay chết

1. Đo điện trở chân 85-86 (cuộn hút) xem có đứt không. 2. Đo thông mạch chân 30-87 khi cấp điện cuộn hút (kiểm tra tiếp điểm). 3. Quan sát vỏ nhựa có biến dạng hoặc mùi khét ozone không.

Trước khi gọi dịch vụ sửa chữa tủ điện, hãy thử tự kiểm tra bằng 3 cách sau:

• Cách 1: Kiểm tra “nguội” bằng VOM: Dùng đồng hồ vạn năng đo chân 85-86. Nếu kim không lên (OL) -> Đứt cuộn hút -> Thay thế. Đo chân 30-87 (NO): Phải KHÔNG thông mạch. Nếu thông -> Dính tiếp điểm.
• Cách 2: Kiểm tra “nóng”: Cấp nguồn vào cuộn hút. Nếu nghe “tạch” mà đo tiếp điểm không thông -> Tiếp điểm bị muội than (Mô ve).
• Cách 3: Quan sát: Nhìn vỏ nhựa có biến dạng nhiệt không? Ngửi có mùi khét ozone không?

Nếu bạn gặp vấn đề với các loại Relay bảo vệ phức tạp (trong trạm biến áp hoặc tủ trung thế), đừng tự ý can thiệp. Hãy sử dụng dịch vụ thí nghiệm Relay chuyên nghiệp để đảm bảo các thông số chỉnh định (Setting) chính xác.

Lời kết

Relay tuy nhỏ bé nhưng là cầu nối không thể thiếu giữa thế giới điều khiển số và thế giới sức mạnh vật lý. Hiểu rõ Relay là gì, phân biệt được nó với Aptomat (CB) hay Contactor sẽ giúp bạn làm chủ hệ thống điện của mình.

Tại KTH Electric, chúng tôi không chỉ cung cấp kiến thức, mà còn mang đến các giải pháp toàn diện về bảo trì hệ thống điện và thí nghiệm thiết bị.

Nếu bạn cần tư vấn kỹ hơn về cách chọn Relay cho dự án, hoặc gặp sự cố về hệ thống đóng cắt, hãy liên hệ ngay với chúng tôi.