Rơ Le Trung Gian: Cấu Tạo, Nguyên Lý Hoạt Động & Sơ Đồ Đấu Nối Chi Tiết 2025

Trong thế giới tự động hóa và điện công nghiệp, nếu PLC (Programmable Logic Controller) được ví như “bộ não”, Contactor (Khởi động từ) là “cơ bắp”, thì Rơ le trung gian (Intermediate Relay) chính là hệ thống “dây thần kinh” kết nối và truyền tải mệnh lệnh.

Dù là một linh kiện nhỏ bé, nhưng sự hiện diện của rơ le trung gian là bắt buộc trong hầu hết các tủ điện điều khiển để đảm bảo an toàn và tính logic của mạch điện. Bài viết này sẽ giải phẫu chi tiết về thiết bị này, từ khái niệm, cấu tạo bên trong, nguyên lý điện từ trường cho đến hướng dẫn đấu nối thực chiến mà bất kỳ kỹ sư hay thợ điện nào cũng cần nắm vững.

Rơ le trung gian là gì?

Định nghĩa kỹ thuật

Rơ le trung gian (tên tiếng Anh: Intermediate Relay hay Auxiliary Relay) bản chất là một công tắc chuyển đổi hoạt động bằng điện. Để hiểu rõ hơn về nhóm thiết bị này, bạn có thể tham khảo bài viết tổng quan về Relay (Rơ le) là gì. Về cơ bản, nó là một nam châm điện có tích hợp hệ thống tiếp điểm cơ khí.

Chức năng cốt lõi của rơ le trung gian là khuếch đại hoặc chuyển đổi tín hiệu điều khiển. Nó nhận tín hiệu điện áp thấp (thường là nguồn điều khiển DC 24V từ cảm biến, PLC, IC) để đóng/ngắt mạch điều khiển điện áp cao hơn hoặc có dòng tải lớn hơn (AC 220V/380V).

Tại sao lại gọi là “Trung gian”?

📞

Hotline tư vấn 0968.27.11.99

Ms. Thanh Tâm

Chuyên Viên tư vấn & báo giá

⚡ Phản hồi trong 5 phút

Chat ngay qua Zalo Official

Sở dĩ có tên gọi này vì rơ le này hiếm khi được dùng để điều khiển trực tiếp các thiết bị tiêu thụ điện có công suất lớn (như động cơ 3 pha, máy bơm công nghiệp). Thay vào đó, nó nằm ở vị trí “trung chuyển”:

• ✔ Nhận lệnh từ bộ điều khiển trung tâm (nguồn yếu).
• ✔ Đóng tiếp điểm để cấp điện cho cuộn hút của Contactor.
• ✔ Contactor mới là thiết bị đóng điện trực tiếp cho Motor (Động cơ) nguồn mạnh.

Phân loại rơ le trung gian trên thị trường

Để lựa chọn đúng thiết bị, bạn cần hiểu rõ các phân loại dựa trên điện áp và cấu tạo:

Ký hiệu và Cấu tạo kỹ thuật chi tiết

Việc đọc hiểu các ký hiệu trên vỏ rơ le là kỹ năng sống còn. Rất nhiều sự cố chập cháy xảy ra do người đấu nối nhầm lẫn giữa chân nguồn (Coil) và chân tiếp điểm.

Giải mã các ký hiệu chuyên ngành (Terminology)

Cấu tạo bên trong của Rơ le trung gian

Nếu tháo lớp vỏ nhựa bảo vệ, bạn sẽ thấy hai khối chính hoạt động tách biệt:

1. Khối động lực (Nam châm điện):
   • Lõi thép tĩnh: Cố định để dẫn từ.
   • Cuộn dây (Coil): Tạo ra từ trường khi có cường độ dòng điện chạy qua.
   • Lõi thép động (Armature): Miếng sắt từ di chuyển được để đóng cắt mạch.
2. Khối tiếp điểm (Contacts): Bao gồm tiếp điểm động, tiếp điểm tĩnh và lò xo hồi vị (Spring). Đây là bộ phận chịu mài mòn và quyết định tuổi thọ rơ le.

Nguyên lý làm việc (Giải thích vật lý & Cơ học)

Nguyên lý hoạt động của rơ le trung gian dựa hoàn toàn trên hiện tượng cảm ứng từ (Electromagnetic Induction).

• Trạng thái ngắt (Off): Khi chưa cấp điện vào cuộn dây, lò xo hồi vị kéo tiếp điểm về vị trí ban đầu. Chân COM thông với NC, ngắt với NO.
• Trạng thái kích hoạt (Energized): Khi cấp đúng điện áp vào cuộn dây, lõi thép bị từ hóa thành nam châm điện. Lực từ hút lõi thép động, làm đổi chiều tiếp điểm: COM ngắt khỏi NC và nối thông với NO.
• Trạng thái Reset: Khi ngắt nguồn, lò xo kéo mọi thứ trở về vị trí cũ.

Hướng dẫn đấu nối rơ le trung gian (Chi tiết & Thực chiến)

⚠️ CẢNH BÁO AN TOÀN: Tuyệt đối ngắt nguồn điện và sử dụng các thiết bị bảo vệ như Aptomat (CB) hoặc cầu chì trước khi đấu nối. Bạn có thể tham khảo thêm về cách đi dây điện an toàn để đảm bảo đúng kỹ thuật.

Sơ đồ đấu rơ le 5 chân (Chuẩn DIN – Ô tô/DC)

• Chân 85 & 86 (Cuộn hút): Nối với nguồn điều khiển (kích).
• Chân 30 (COM): Nối với nguồn động lực (thường qua cầu chì).
• Chân 87 (NO): Nối ra tải (Đèn, còi…).

Sơ đồ đấu rơ le 8 chân (Chuẩn IEC – Công nghiệp)

Đây là loại phổ biến nhất (ví dụ Omron MY2N). Sơ đồ tiêu chuẩn như sau:

• Chân nguồn (Coil): Chân 13 & 14. (Lưu ý cực tính âm/dương với rơ le DC có đèn).
• Cặp tiếp điểm 1: Chân 9 (COM) – 5 (NO) – 1 (NC).
• Cặp tiếp điểm 2: Chân 12 (COM) – 8 (NO) – 4 (NC).

Thao tác đấu nối:

1. Cấp nguồn điều khiển vào 13-14.
2. Cấp nguồn động lực vào chân 9 và 12.
3. Lấy tín hiệu từ chân 5 hoặc 8 để đưa vào cuộn hút Contactor hoặc đèn báo.

Sơ đồ đấu rơ le 14 chân (4 cặp tiếp điểm)

Tương tự loại 8 chân nhưng có 4 bộ tiếp điểm (COM: 9, 10, 11, 12). Loại này thường dùng trong các mạch phức tạp như mạch khởi động sao tam giác (để khóa chéo) hoặc hệ thống điều khiển dây chuyền.

Công dụng & Ứng dụng thực tế

Tại sao phải dùng rơ le trung gian thay vì nối thẳng PLC vào tải? Dưới đây là 4 lý do chính:

1. Bảo vệ mạch điều khiển: Rơ le cách ly điện áp thấp của bộ điều khiển với điện áp cao của mạch lực. Nếu có sự cố quá tải và quá áp, rơ le sẽ hỏng trước, bảo vệ PLC đắt tiền.
2. Khuếch đại dòng điện: Output của cảm biến rất nhỏ (vài mA). Rơ le trung gian sẽ khuếch đại dòng này lên mức 5A-10A để kích hoạt các thiết bị lớn hơn.
3. Chia tách tín hiệu: Một tín hiệu đầu vào có thể điều khiển nhiều thiết bị cùng lúc (Ví dụ: Vừa bật đèn báo, vừa báo về hệ thống giám sát an toàn điện).
4. Logic phần cứng: Tạo các mạch tự giữ, mạch khóa chéo trong các tủ điện truyền thống không có lập trình.

Quy trình Kiểm tra & Bảo dưỡng

Để đảm bảo hệ thống vận hành ổn định, việc bảo trì hệ thống điện định kỳ là rất cần thiết.

• Bước 1: Kiểm tra ngoại quan: Quan sát vỏ nhựa xem có bị biến dạng nhiệt không. Kiểm tra chân cắm trên đế (socket) có bị lỏng hay oxy hóa không.
• Bước 2: Kiểm tra Cuộn hút: Dùng đồng hồ VOM đo điện trở chân 13-14. Nếu điện trở bằng 0 (chập) hoặc vô cùng (đứt), cần thay thế.
• Bước 3: Kiểm tra Tiếp điểm: Đây là lỗi phổ biến nhất do hồ quang điện gây muội than. Nếu rơ le nhảy “tạch” mà điện không thông, tiếp điểm đã hỏng. Bạn có thể cần kiểm tra thêm về độ điện trở tiếp xúc.

Lời khuyên: Trong các nhà máy công nghiệp, nên thay thế rơ le định kỳ mỗi 1-2 năm hoặc khi số lần đóng cắt vượt quá tuổi thọ quy định (thường khoảng 10-20 triệu lần đóng cắt cơ khí) để tránh sự cố dừng máy đột ngột.

Kết luận

Rơ le trung gian tuy nhỏ nhưng là mắt xích quan trọng đảm bảo sự trơn tru cho hệ thống điện. Hiểu rõ cấu tạo và sơ đồ chân là yêu cầu bắt buộc để bạn làm chủ kỹ thuật.

Nếu bạn đang quan tâm đến các thiết bị điều khiển khác trong tủ điện như Rơ le thời gian (Timer) hay các giải pháp bảo vệ như Rơ le nhiệt, hãy tham khảo thêm các bài viết chuyên sâu của KTH Electric.

Hãy để lại bình luận nếu bạn cần sơ đồ mạch tự giữ dùng rơ le trung gian nhé!