English
Trong hệ thống điện công nghiệp hay tự động hóa, rơ le thời gian (hay còn gọi là Timer, bộ định thời) đóng vai trò như “nhịp tim” điều phối hoạt động. Nếu Contactor (Khởi động từ) được ví như “cơ bắp” để đóng cắt dòng điện lớn, thì rơ le thời gian chính là “bộ não” quyết định khi nào hành động đó diễn ra.
Bài viết này sẽ giải phẫu chi tiết thiết bị này, từ những khái niệm cơ bản đến các sơ đồ đấu nối phức tạp như mạch khởi động sao tam giác, giúp bạn từ người mới trở thành chuyên gia am hiểu tường tận.
Rơ Le Thời Gian Là Gì?
Rơ le thời gian (Time Delay Relay) là thiết bị điện điều khiển dùng để tạo ra thời gian trễ (delay) xác định trước khi đóng hoặc ngắt mạch điện. Khác với rơ le trung gian tác động ngay tức thì, Timer sử dụng mạch điện tử hoặc cơ khí để tính toán chính xác thời điểm kích hoạt tiếp điểm dựa trên cài đặt của người dùng (ms, giây, phút, giờ).
Rơ le thời gian (tên tiếng Anh: Time Delay Relay) là một thiết bị điện chuyên dụng được thiết kế để tạo ra một khoảng thời gian trễ (delay) trước khi kích hoạt đóng hoặc ngắt các tiếp điểm của nó.
Khác với rơ le trung gian hay rơ le bảo vệ thông thường – những thiết bị chuyển đổi trạng thái ngay lập tức, rơ le thời gian sử dụng mạch điện tử (hoặc cơ khí ở dòng cũ) để tính toán thời gian chính xác.
Các thông số kỹ thuật cốt lõi (EAVs):
- 📏 Đơn vị đo: Mili giây (ms), giây (s), phút (m), giờ (h).
- ⚡ Nguồn cấp (Input): Phổ biến là 220VAC (điện lưới) hoặc 24VDC. Bạn cần nắm rõ nguồn điện là gì để chọn đúng loại nguồn.
- ⚙️ Cơ chế: Analog (chỉnh núm vặn) hoặc Digital (hiển thị số LED). Ngoài ra còn có dòng Rơ le bán dẫn SSR tích hợp timer cho độ bền cao.
- 🔌 Tiếp điểm: Gồm tiếp điểm định thời và tiếp điểm tức thời. Để hiểu rõ hơn về cấu trúc này, bạn có thể tham khảo bài viết Tiếp điểm là gì?.
Tại sao Rơ le thời gian lại quan trọng?
Hãy tưởng tượng một dây chuyền băng tải: Bạn muốn sau khi nhấn nút Start, còi báo động kêu 5 giây rồi Motor (động cơ) mới chạy. Timer giúp tự động hóa quy trình này chính xác tuyệt đối mà không cần thao tác thủ công.
Phân Loại Rơ Le Thời Gian: On Delay vs. Off Delay
💡 Phân biệt nhanh:
• On Delay (Tác động trễ): Cấp nguồn -> Đếm giờ -> Đổi trạng thái tiếp điểm. (Dùng phổ biến 80%).
• Off Delay (Ngắt trễ): Cấp nguồn -> Đổi trạng thái ngay -> Ngắt nguồn -> Đếm giờ -> Trở về trạng thái ban đầu. (Dùng cho quạt làm mát, mạch bảo vệ).
Việc nhầm lẫn giữa On Delay và Off Delay là lỗi phổ biến. Chọn sai loại sẽ khiến tủ điện hoạt động sai quy trình.
Rơ le thời gian On Delay (Tác động trễ)
Đây là loại phổ biến nhất, chiếm khoảng 80% ứng dụng.
- Nguyên lý: Khi cấp nguồn vào cuộn hút, Timer bắt đầu đếm giờ. Trong thời gian đếm, các tiếp điểm CHƯA đổi trạng thái. Sau khi hết giờ, tiếp điểm mới tác động.
- Duy trì: Trạng thái giữ nguyên miễn là nguồn điện còn cấp. Khi mất nguồn hoặc sụt áp, nó sẽ Reset. (Xem thêm: Giải pháp giảm thiểu sụt áp).
Rơ le thời gian Off Delay (Ngắt trễ)
Loại này quan trọng trong các mạch bảo vệ hoặc làm mát sau khi tắt máy.
- Nguyên lý: Khi cấp nguồn, tiếp điểm đổi trạng thái NGAY LẬP TỨC. Khi ngắt nguồn, Timer dùng năng lượng tích trữ (tụ điện) để đếm giờ rồi mới đưa tiếp điểm về ban đầu.
- Ứng dụng: Quạt tản nhiệt máy chiếu, hệ thống PCCC trạm biến áp (duy trì bơm).
Các loại Timer khác
- Timer luân phiên (Twin Timer): Đóng/ngắt lặp lại theo chu kỳ.
- Rơ le thời gian sao – tam giác: Chuyên dụng để chuyển đổi khởi động cho động cơ 3 pha, có thời gian nghỉ (dead time) để tránh ngắn mạch pha.
Cấu Tạo Chi Tiết & Sơ Đồ Chân (Pinout)
💡 Sơ đồ chân tiêu chuẩn (Timer 8 chân):
• Chân 2 – 7: Nguồn cấp (220VAC hoặc 24VDC).
• Chân 8 – 5 – 6 (Bộ định thời): Chân 8 là chung (COM), 8-5 là Thường đóng (NC), 8-6 là Thường mở (NO). Nhớ khẩu quyết: “8-5 đóng, 8-6 mở”.
• Chân 1 – 3 – 4: Tiếp điểm phụ (định thời hoặc tức thời tùy model).
Để đấu nối chính xác vào vỏ tủ điện công nghiệp, bạn cần hiểu rõ “cơ thể học” của Timer 8 chân (như AH3-3, H3CR).
Cấu tạo bên trong
- Cuộn hút: Nhận điện áp để kích hoạt.
- Mạch điện tử: Bộ đếm thời gian.
- Hệ thống tiếp điểm: Chịu dòng định mức (thường 5A).
- Đế Relay (Socket): Giúp lắp đặt lên thanh ray hoặc thanh cái Busbar.
Sơ đồ chân tiêu chuẩn (Timer 8 chân)
1. Nguồn (Source – Chân 2 & 7): Nơi cấp điện 220VAC hoặc 24VDC.
2. Bộ tiếp điểm định thời (Chân 8-5-6):
- Chân 8: Chân chung (COM).
- Chân 5: Thường đóng (NC). Ngắt sau thời gian cài đặt.
- Chân 6: Thường mở (NO). Đóng sau thời gian cài đặt.
3. Bộ tiếp điểm 2 (Chân 1-3-4): Tùy model có thể là định thời hoặc tức thời. Dùng để làm mạch tự giữ hoặc báo hiệu đèn.
Hướng Dẫn Đấu Dây Rơ Le Thời Gian (Step-by-Step)
Luôn ngắt Aptomat (CB) và dùng bút thử điện kiểm tra trước khi thao tác. Khi đấu mạch điều khiển động cơ, tuyệt đối không dùng tiếp điểm Timer đóng cắt trực tiếp động cơ mà phải qua Contactor trung gian.
⚠️ Cảnh báo an toàn: Luôn ngắt Aptomat (CB) và kiểm tra điện trước khi đấu nối.
Sơ đồ điều khiển bóng đèn tắt trễ
Mạch này sử dụng Timer Off Delay.
- Dây Lửa: Qua công tắc vào Chân 2 và Chân 8.
- Dây Nguội: Vào Chân 7 và bóng đèn.
- Đầu ra: Bóng đèn đấu vào Chân 6 (NO).
Lưu ý: Nên sử dụng dây điện 1 lõi chất lượng để đảm bảo tiếp xúc tốt tại chân đế.
Mạch khởi động Sao – Tam giác (Star-Delta)
Đây là ứng dụng kinh điển để giảm dòng khởi động, bảo vệ Dây cáp điện và hệ thống cơ khí.
- Nguyên lý: Timer điều khiển chuyển đổi từ Contactor Sao (K_Y) sang Contactor Tam giác (K_D).
- Đấu nối:
- Nguồn Timer song song cuộn hút Contactor chính.
- Tiếp điểm NC (8-5) nối tiếp cuộn hút Sao.
- Tiếp điểm NO (8-6) nối tiếp cuộn hút Tam giác.
Mẹo chuyên gia: Luôn đấu khóa chéo (Interlock) để tránh nổ Tủ điện hạ thế.
Top 5 Thương Hiệu Rơ Le Thời Gian Uy Tín
Trong 20 năm làm nghề, tôi khuyên dùng các thương hiệu sau để đảm bảo độ bền:
| Thương hiệu | Xuất xứ | Đặc điểm | Link tham khảo |
|---|---|---|---|
| Schneider Electric | Pháp | Chuẩn Châu Âu, độ bền cao. | Xem thêm về Schneider |
| Siemens | Đức | Chính xác, dùng cho dự án lớn. | Xem thêm về Siemens AG |
| Omron | Nhật | Đa năng, phổ biến nhất (H3CR). | – |
| Hanyoung | Hàn Quốc | Giá tốt, hiệu năng ổn định. | – |
| Chint/CKC | TQ/Đài Loan | Giá rẻ, dùng cho tải nhẹ. | – |
Xử Lý Sự Cố Thường Gặp
💡 Checklist sửa lỗi nhanh:
1. Đo điện áp chân 2-7 xem có nguồn không?
2. Kiểm tra chân đế (socket) xem có lỏng ốc vít không?
3. Nếu Timer đếm hết giờ mà không nhảy, khả năng cao tiếp điểm bị dính (muội than) -> Cần thay mới.
Khi hệ thống gặp lỗi, Timer thường là điểm cần kiểm tra đầu tiên trong quy trình bảo trì hệ thống điện.
Lỗi 1: Cấp nguồn nhưng Timer không sáng đèn
• Nguyên nhân: Đứt dây nguồn hoặc cháy cuộn dây do quá áp.
• Khắc phục: Dùng đồng hồ đo điện áp tại chân 2-7. Kiểm tra lại Aptomat 1 pha cấp nguồn.
Lỗi 2: Đếm hết giờ nhưng không đóng tải
• Nguyên nhân: Tiếp điểm bị muội than do đóng cắt tải quá lớn (vượt dòng định mức).
• Giải pháp: Thay Timer mới. Lưu ý: Không dùng Timer đóng trực tiếp động cơ. Hãy dùng Timer điều khiển Contactor hoặc Rơ le trung gian.
Lỗi 3: Thời gian trễ không chính xác
• Nguyên nhân: Nhiễu điện từ hoặc nguồn không ổn định.
• Khắc phục: Sử dụng nguồn DC ổn định hoặc lắp thêm bộ lọc sóng hài nếu hệ thống có nhiều biến tần.
Ứng Dụng Thực Tế Đa Dạng
- Hệ thống chiếu sáng: Hẹn giờ tắt mở đèn đường, đèn sân vườn.
- Tự động hóa: Kết hợp với Biến tần (Inverter) để điều khiển tốc độ động cơ theo chu trình.
- Chuyển nguồn tự động: Dùng trong bộ ATS (Automatic Transfer Switch) để tạo độ trễ khi chuyển điện lưới sang máy phát.
- Bảo vệ bơm: Kết hợp với Rơ le nhiệt để ngắt bơm khi chạy không tải quá lâu.
Lời Kết & Lời Khuyên Từ Chuyên Gia
Rơ le thời gian tuy nhỏ nhưng là mắt xích quan trọng. Việc am hiểu nguyên lý và sơ đồ chân giúp bạn làm chủ các mạch điện phức tạp. Nếu bạn cần tư vấn về thiết kế tủ điện hay dịch vụ thí nghiệm điện, hãy liên hệ với KTH Electric.
3 Câu hỏi cần tự vấn trước khi mua:
- Nguồn cấp: 220VAC hay 24VDC?
- Chức năng: On Delay (phổ biến) hay Off Delay?
- Tải trọng: Nếu tải lớn, hãy mua thêm Khởi động từ (Contactor).
Để lại bình luận nếu bạn cần sơ đồ đấu nối cụ thể cho ứng dụng của mình!
Thạc sĩ Nguyễn Thị Hồng Loan là người trực tiếp chịu trách nhiệm biên soạn và kiểm duyệt nội dung chuyên môn trên website. Các bài viết được đúc kết từ nền tảng học thuật bài bản kết hợp với hơn 15 năm kinh nghiệm “thực chiến” tại doanh nghiệp và giảng đường. Vì vậy, bạn đọc có thể hoàn toàn yên tâm về tính chính xác, độ an toàn và giá trị ứng dụng thực tế trong từng giải pháp kỹ thuật được chia sẻ.