7 Lỗi Thường Gặp ở Tủ Trung Thế & Hướng Dẫn Xử Lý An Toàn

Tủ điện trung thế là trái tim của hệ thống phân phối điện công nghiệp và dân dụng, đóng vai trò then chốt trong việc đóng cắt và bảo vệ thiết bị. Tuy nhiên, giống như bất kỳ tủ điện, tủ trung thế—vốn vận hành ở cấp điện áp cao hơn nhiều so với hạ thế—cũng không tránh khỏi các sự cố. (Để hiểu rõ hơn, bạn có thể xem bài phân biệt điện trung thế, điện hạ thế và điện cao thế).

Việc nhận biết sớm và khắc phục kịp thời các lỗi thường gặp ở tủ trung thế không chỉ đảm bảo hiệu suất vận hành mà còn là yếu tố sống còn để bảo vệ an toàn cho con người và tài sản.

Bài viết này sẽ phân tích chi tiết 7 sự cố phổ biến nhất và đề xuất các giải pháp khắc phục, xử lý an toàn từ góc nhìn chuyên gia.

7 Lỗi Thường Gặp Nhất ở Tủ Điện Trung Thế

Các sự cố phổ biến nhất ở tủ trung thế bao gồm: mất nguồn hoàn toàn, phát tiếng kêu lạ (phóng điện), chập điện (ngắn mạch), máy cắt nhảy, rỉ sét ăn mòn, quá tải hệ thống, và lỗi không cắt mạch khi có sự cố. Đây đều là những vấn đề nghiêm trọng cần được xử lý ngay lập tức.

Dưới đây là tổng hợp các sự cố mà đội ngũ kỹ thuật thường xuyên đối mặt trong quá trình vận hành và bảo trì hệ thống điện.

1. Tủ trung thế không hoạt động (Mất nguồn hoàn toàn)

Nguyên nhân chính khiến tủ không hoạt động thường là do mất nguồn cấp từ lưới điện, lỗi mạch điều khiển (đứt dây, hỏng relay), aptomat tổng bị nhảy (trip), hoặc cơ cấu cơ khí của máy cắt bị kẹt.

Tình trạng: Tủ hoàn toàn không có điện, đèn báo tắt, không thể thực hiện thao tác đóng cắt hay cấp điện cho phụ tải.

Nguyên nhân:

• Mất nguồn cấp từ lưới điện đầu vào.
• Lỗi mạch điều khiển (đứt dây, hỏng relay).
• Aptomat (MCB/MCCB) hoặc cầu dao tổng bị nhảy nhưng không rõ lý do.
• Cơ cấu cơ khí của máy cắt bị kẹt.
• Relay bảo vệ tác động nhưng chưa được reset.

Cách khắc phục:

• An toàn là trên hết: Sử dụng thiết bị bảo hộ và bút thử điện chuyên dụng để kiểm tra nguồn đầu vào.
• Nếu nguồn vẫn ổn, kiểm tra các thiết bị bảo vệ (Aptomat, cầu chì) và trạng thái của relay.
• Xác định nguyên nhân relay tác động (quá tải, ngắn mạch?) trước khi reset.
• Kiểm tra cơ khí máy cắt. Nếu có dấu hiệu kẹt cứng, tuyệt đối không cố đóng lại bằng vũ lực.
• Gọi kỹ sư chuyên môn có đủ trang bị bảo hộ để kiểm tra và xử lý sâu hơn.

2. Tủ trung thế phát ra tiếng kêu lớn, bất thường

Tiếng kêu lạ (rè rè, lách tách) là dấu hiệu cực kỳ nguy hiểm, thường cảnh báo sớm về hiện tượng phóng điện cục bộ (Partial Discharge) hoặc mối nối bị lỏng, có thể gây cháy nổ bất ngờ.

Tình trạng: Xuất hiện tiếng kêu “rè rè”, “lạch cạch” hoặc tiếng nổ lách tách không đều bên trong tủ.

Nguyên nhân:

• Nguy hiểm nhất: Mối nối cáp hoặc thanh cái (busbar) bị lỏng, gây ra hiện tượng phóng điện cục bộ (Partial Discharge).
• Các bộ phận cơ khí (lò xo, tiếp điểm) rung động do lão hóa.
• Contactor (khởi động từ) hoặc relay điều khiển hoạt động không ổn định, đóng ngắt liên tục.
• Phóng điện bề mặt do bụi bẩn, ẩm ướt bám trên sứ cách điện.

Cách khắc phục:

• Giữ khoảng cách an toàn. Tiếng kêu lạ thường là dấu hiệu của sự cố nghiêm trọng sắp xảy ra.
• Liên hệ ngay lập tức với đơn vị chuyên môn.
• Kỹ sư sẽ sử dụng camera nhiệt (dịch vụ scan nhiệt tủ điện) để kiểm tra các điểm nóng (dấu hiệu mối nối lỏng) và thiết bị đo phóng điện cục bộ online để đánh giá tình trạng.
• Lên kế hoạch cắt điện, siết lại các mối nối, sửa chữa hoặc thay thế bộ phận cơ khí/relay bị lỗi.

3. Tủ trung thế bị chập điện (Ngắn mạch)

Ngắn mạch xảy ra chủ yếu do suy giảm cách điện (vì lão hóa, ẩm ướt, bám bẩn), động vật xâm nhập, hoặc lỗi thao tác. Đây là sự cố nguy hiểm nhất, gây ra hồ quang điện mạnh, cháy nổ và có thể phá hủy hoàn toàn thiết bị.

Tình trạng: Sự cố nguy hiểm nhất, gây ra hồ quang điện mạnh, cháy nổ, làm hỏng hoàn toàn thiết bị và gây mất điện diện rộng.

Nguyên nhân:

• Suy giảm cách điện giữa các pha hoặc giữa pha với đất. Đây là nguyên nhân hàng đầu, thường do lão hóa, ẩm ướt, hoặc bám bẩn lâu ngày.
• Động vật (chuột, rắn, côn trùng) xâm nhập vào bên trong khoang tủ.
• Lỗi thao tác vận hành sai quy trình.

Cách khắc phục:

• Thông thường, hệ thống relay bảo vệ sẽ phát hiện và cô lập sự cố ngay lập tức (cắt máy cắt).
• Xác định chính xác vị trí chập bằng cách kiểm tra cách điện của cáp, thanh cái, và các thiết bị.
• Thay thế các bộ phận bị hỏng (sứ cách điện, cáp…).
• Vệ sinh toàn bộ tủ, xử lý chống ẩm và bịt kín các lỗ hổng chống động vật xâm nhập.
• Áp dụng các giải pháp giám sát cách điện liên tục để cảnh báo sớm trước khi sự cố xảy ra.
• Thử nghiệm lại toàn bộ hệ thống trước khi đóng điện trở lại.

4. Cầu dao hoặc máy cắt trong tủ bị nhảy (Trip)

Máy cắt nhảy (trip) là hành động bảo vệ của hệ thống. Nguyên nhân là do relay phát hiện sự cố (quá tải, ngắn mạch, chạm đất) hoặc do chính relay bị lỗi (trip giả). Tuyệt đối không được đóng lại ngay lập tức khi chưa rõ nguyên nhân.

Tình trạng: Máy cắt (VCB, LBS) hoặc cầu dao tự động ngắt (trip) để bảo vệ hệ thống.

Nguyên nhân:

• Relay bảo vệ phát hiện sự cố: Quá tải, ngắn mạch, chạm đất, hoặc mất pha ở phía phụ tải.
• Bản thân relay bị lỗi, cài đặt sai thông số hoặc pin yếu (đối với relay tự cấp nguồn), dẫn đến trip giả.

Cách khắc phục:

• Tuyệt đối không đóng lại ngay lập tức.
• Kiểm tra màn hình relay để xác định loại sự cố (OC, EF, UV…) và giá trị dòng điện tại thời điểm trip.
• Kiểm tra phụ tải và đường dây phía sau tủ xem có bất thường không (ví dụ: động cơ kẹt, cáp bị đứt).
• Sau khi khắc phục nguyên nhân, reset relay và đóng lại máy cắt.
• Nếu máy cắt tiếp tục nhảy, hãy gọi chuyên gia để kiểm tra toàn diện hệ thống bảo vệ.

5. Rỉ sét và ăn mòn trong tủ trung thế

Rỉ sét chủ yếu do môi trường lắp đặt có độ ẩm cao, nhiều hóa chất ăn mòn, hoặc do nước xâm nhập. Cần đảm bảo tủ đạt chuẩn kín nước, kín bụi (từ IP54 trở lên cho tủ trong nhà và IP65 cho ngoài trời) và bảo trì lớp sơn bảo vệ.

Tình trạng: Vỏ tủ, thanh cái, hoặc các đầu nối kim loại bị oxy hóa, rỉ sét, làm suy giảm tuổi thọ và độ an toàn của tủ.

Nguyên nhân:

• Tủ được lắp đặt trong môi trường có độ ẩm cao, gần biển, hoặc có hóa chất ăn mòn.
• Nước xâm nhập vào tủ do gioăng (ron) cửa bị hỏng hoặc mái che không đảm bảo.
• Lớp sơn tĩnh điện của vỏ tủ bị bong tróc.

Cách khắc phục:

• Ngay từ đầu, chọn vật liệu vỏ tủ phù hợp (thép sơn tĩnh điện dày, inox 304) và cấp bảo vệ (IP) đủ cao (tối thiểu IP54).
• Kiểm tra định kỳ gioăng cửa, siết chặt các ốc vít.
• Phát hiện sớm các vị trí bong tróc sơn để sơn lại.
• Vệ sinh, làm sạch hoặc thay thế các bộ phận kim loại đã bị ăn mòn nặng.

6. Quá tải ở tủ trung thế

Quá tải xảy ra khi phụ tải tiêu thụ (nhà xưởng, máy móc) tăng vượt mức công suất thiết kế của tủ mà không được nâng cấp. Vận hành quá tải 115% liên tục có thể làm giảm 50% tuổi thọ của máy cắt và cáp điện.

Tình trạng: Dòng điện vận hành liên tục vượt quá dòng định mức của máy cắt, thanh cái, hoặc cáp động lực.

Nguyên nhân:

• Phụ tải tăng đột ngột hoặc tăng dần theo thời gian (cơi nới nhà xưởng, lắp thêm máy móc) mà không nâng cấp hệ thống điện.
• Đấu nối thêm các thiết bị có công suất lớn mà không tính toán lại.

Cách khắc phục:

• Nếu quá tải nghiêm trọng, relay bảo vệ sẽ tác động cắt máy cắt (xem Lỗi số 4).
• Đánh giá lại toàn bộ phụ tải tiêu thụ thực tế (có thể dùng giải pháp giám sát năng lượng).
• Nếu phụ tải thực sự đã vượt định mức, bắt buộc phải lên phương án nâng cấp tủ, máy cắt và cáp động lực.
• Tạm thời, có thể phân bố lại tải hoặc giảm bớt các phụ tải không thiết yếu.

7. Lỗi cắt mạch (Máy cắt không ngắt khi có sự cố)

Đây là tình trạng khẩn cấp, cực kỳ nguy hiểm. Nguyên nhân do relay không gửi tín hiệu, cuộn cắt (trip coil) bị hỏng, hoặc cơ cấu cơ khí của máy cắt bị kẹt. Lỗi này có thể phá hủy toàn bộ hệ thống do dòng sự cố không được cô lập.

Tình trạng: Đây là lỗi cực kỳ nguy hiểm. Hệ thống có sự cố (như ngắn mạch), relay đã ra lệnh cắt nhưng máy cắt không ngắt.

Nguyên nhân:

• Relay không phát hiện được sự cố hoặc phát hiện nhưng không gửi tín hiệu đi cắt.
• Lỗi mạch điều khiển (đứt dây, mất nguồn nuôi cuộn cắt).
• Cuộn cắt (trip coil) bên trong máy cắt bị hỏng hoặc cháy.
• Cơ cấu cơ khí của máy cắt bị kẹt cứng do lâu ngày không bảo dưỡng, thiếu bôi trơn.

Cách khắc phục:

• Sự cố này đòi hỏi phải cắt điện khẩn cấp từ nguồn cấp aguas (thường là máy cắt tổng của trạm biến áp hoặc Recloser).
• Kiểm tra toàn diện hệ thống bảo vệ, đo thông mạch và điện trở cuộn cắt.
• Thử nghiệm (thí nghiệm) lại chức năng đóng/cắt của máy cắt.
• Sửa chữa hoặc thay thế bộ phận lỗi. Lỗi này nhấn mạnh tầm quan trọng của dịch vụ bảo trì hệ thống điện định kỳ.

Dấu Hiệu Nhận Biết Sớm Tủ Trung Thế Có Vấn Đề

Các dấu hiệu nhận biết sớm rõ ràng nhất bao gồm: âm thanh lạ (rè rè, lách tách), mùi khét hoặc mùi ozone nồng, nhiệt độ vỏ tủ hoặc điểm nối cáp nóng bất thường (thường trên 60°C), và tình trạng máy cắt nhảy lặp lại không rõ lý do.

Đừng đợi đến khi sự cố xảy ra. Hãy liên hệ chuyên gia ngay nếu bạn phát hiện bất kỳ dấu hiệu nào sau đây:

• Âm thanh lạ: Tiếng rè rè (có thể là phóng điện cục bộ), lạch cạch, hoặc nổ lách tách.
• Mùi bất thường: Mùi khét của nhựa/cáp cháy hoặc mùi ozone nồng (dấu hiệu của hồ quang, phóng điện).
• Nhiệt độ cao: Vỏ tủ hoặc các điểm nối cáp nóng bất thường khi sờ vào (an toàn nhất là dùng camera quét nhiệt).
• Dấu hiệu vật lý: Vỏ tủ biến dạng, rỉ sét nặng, có vết cháy xém.
• Hoạt động không ổn định: Máy cắt nhảy thường xuyên, đèn báo trạng thái bất thường, phụ tải chập chờn.

Biện Pháp Phòng Tránh Lỗi và Nâng Cao Tuổi Thọ Tủ

Biện pháp phòng tránh hiệu quả nhất là thực hiện bảo trì định kỳ (ít nhất 01 lần/năm), kết hợp các kiểm tra chuyên dụng (như scan nhiệt, đo phóng điện), kiểm soát môi trường lắp đặt (chống ẩm, chống động vật), và quản lý tải vận hành hợp lý.

Để hệ thống điện vận hành ổn định và an toàn, phòng bệnh luôn tốt hơn chữa bệnh.

• Bảo trì định kỳ: Đây là yếu tố quan trọng nhất. Lên kế hoạch bảo trì tủ trung thế chuyên nghiệp hàng năm, bao gồm: vệ sinh, siết lại ốc nối, bôi trơn cơ cấu máy cắt, và kiểm tra cách điện.
• Kiểm tra chuyên dụng:
  • Sử dụng dịch vụ scan nhiệt tủ điện để phát hiện sớm các điểm nóng, điểm tiếp xúc kém.
  • Thực hiện đo phóng điện cục bộ online để đánh giá “sức khỏe” của lớp cách điện mà không cần cắt điện.
• Kiểm soát môi trường: Đảm bảo tủ được lắp đặt ở nơi khô thoáng, không bị nước hắt, bụi bẩn. Bịt kín các lối vào của động vật.
• Quản lý tải: Theo dõi phụ tải thường xuyên, tránh vận hành quá tải kéo dài.
• Đào tạo nhân viên: Đảm bảo nhân viên vận hành được đào tạo về quy trình an toàn và nhận biết các dấu hiệu bất thường.

KTH Electric: Giải Pháp An Toàn Cho Tủ Điện Của Bạn

KTH Electric cung cấp các dịch vụ chuyên nghiệp từ sửa chữa tủ điện công nghiệp đến bảo trì toàn diện hệ thống điện, giúp khách hàng và doanh nghiệp yên tâm vận hành sản xuất an toàn và hiệu quả.

Tủ điện trung thế là mắt xích quan trọng không thể xem nhẹ. Việc hiểu rõ các lỗi thường gặp và áp dụng các biện pháp khắc phục, phòng ngừa chủ động là chìa khóa để đảm bảo an toàn và ổn định cho toàn bộ hệ thống.

Nếu bạn phát hiện bất kỳ dấu hiệu bất thường nào hoặc cần một đơn vị chuyên nghiệp, đừng ngần ngại liên hệ với chúng tôi. KTH Electric cung cấp dịch vụ sửa tủ điện công nghiệp và dịch vụ bảo trì hệ thống điện toàn diện, giúp bạn yên tâm vận hành sản xuất.

Hãy liên hệ với KTH Electric ngay hôm nay để được tư vấn giải pháp an toàn và hiệu quả nhất.