English
Kiến thức
Dầu Máy Biến Áp Có Tác Dụng Gì? Phân Loại & Tính Chất Lý Hóa Quan Trọng
Trong cấu tạo của một máy biến áp dầu (Oil-immersed Transformer), dầu không chỉ đơn thuần là chất lỏng lấp đầy khoảng trống. Nó được ví như “máu” của thiết bị, đóng vai trò sinh tử trong việc duy trì vận hành an toàn. Vậy chính xác dầu máy biến áp có tác dụng gì và khi nào cần thay thế?
Dầu Máy Biến Áp Có Tác Dụng Gì?
“Dầu máy biến áp (Transformer Oil) là một loại dầu cách điện chuyên dụng, có tính ổn định ở nhiệt độ cao. Hai chức năng quan trọng nhất của nó là: (1) Cách điện pha-pha/pha-đất và (2) Giải nhiệt cho cuộn dây.”
Chức năng Cách điện (Insulation)
Đây là chức năng quan trọng nhất. Dầu biến áp có độ bền điện môi (Dielectric Strength) cao hơn nhiều so với không khí.
- Nó ngăn chặn hiện tượng phóng điện giữa các vòng dây trong cùng một cuộn, giữa các cuộn dây (Cao thế – Hạ thế) và giữa các bộ phận mang điện với vỏ máy (Tiếp địa).
- Nhờ ngâm trong dầu, kích thước máy biến áp được thu gọn đáng kể so với máy biến áp khô cùng công suất.
Chức năng Làm mát (Cooling)
Khi máy biến áp vận hành, dòng điện chạy trong cuộn dây đồng và từ thông trong lõi thép sinh ra lượng nhiệt rất lớn (
).
- Dầu đóng vai trò là môi chất truyền nhiệt. Nó hấp thụ nhiệt từ cuộn dây và lõi từ.
- Thông qua đối lưu tự nhiên (ONAN) hoặc cưỡng bức bằng quạt/bơm (ONAF/OFAF), dầu nóng di chuyển ra các cánh tản nhiệt (Radiator) bên ngoài để làm mát, sau đó quay trở lại thùng máy theo chu trình khép kín.
Dập hồ quang (Arc Suppression)
Trong các bộ điều chỉnh điện áp dưới tải (OLTC), khi chuyển nấc phân áp sẽ phát sinh hồ quang điện. Dầu biến áp giúp dập tắt tia lửa điện này nhanh chóng, ngăn chặn hư hỏng tiếp điểm.
Phân Loại Dầu Máy Biến Áp
Trên thị trường hiện nay phổ biến 3 loại dầu chính:
| Loại dầu | Đặc điểm | Ứng dụng |
|---|---|---|
| Dầu khoáng (Mineral Oil) | Chiết xuất từ dầu mỏ (Paraffinic hoặc Naphthenic). Giá thành rẻ, hiệu quả tốt. | 90% máy biến áp lực, biến áp phân phối thông thường. |
| Dầu Silicone | Điểm chớp cháy rất cao (>300°C), khó cháy. | Dùng trong nhà, tòa nhà cao tầng, nơi yêu cầu an toàn cháy nổ cao. |
| Dầu Ester (Tổng hợp/Thực vật) | Thân thiện môi trường, tự phân hủy sinh học. Khả năng hút ẩm tốt. | Các dự án xanh, gần nguồn nước, điện gió ngoài khơi. |
Các Tính Chất Lý Hóa Quan Trọng Của Dầu Biến Áp
Để đánh giá chất lượng dầu có còn tốt hay không, kỹ sư cần quan tâm đến các chỉ số sau trong biên bản thí nghiệm hóa dầu:
3.1. Độ bền điện áp (Breakdown Voltage)
Là khả năng chịu đựng điện áp của dầu trước khi bị đánh thủng. Đơn vị đo là 
. Dầu mới thường có 
. Nếu dầu lẫn nước hoặc tạp chất, chỉ số này sẽ giảm mạnh.
3.2. Độ nhớt (Viscosity)
Độ nhớt quyết định tốc độ lưu thông của dầu. Độ nhớt càng thấp, dầu lưu thông càng dễ dàng, hiệu quả làm mát càng cao. Ngược lại, dầu quá đặc sẽ gây nóng máy.
3.3. Điểm chớp cháy (Flash Point)
Là nhiệt độ thấp nhất mà hơi dầu bắt đầu bốc cháy khi gặp tia lửa. Dầu khoáng thường có điểm chớp cháy khoảng 140°C. Chỉ số này càng cao, máy biến áp càng an toàn phòng chống cháy nổ.
3.4. Chỉ số Axit (Neutralization Number)
Đo lượng axit sinh ra trong dầu (mgKOH/g). Theo thời gian vận hành, dưới tác động của nhiệt độ và oxy hóa, dầu sẽ bị lão hóa sinh ra axit và bùn cặn (sludge). Axit này sẽ ăn mòn giấy cách điện và các bộ phận kim loại.
💡 Lời khuyên chuyên gia:
Khi chỉ số Axit tăng cao (> 0.15 mgKOH/g) hoặc điện áp đánh thủng giảm thấp, đây là dấu hiệu cảnh báo nguy hiểm. Lúc này, bạn cần lọc dầu máy biến áp định kỳ để tách nước, loại bỏ cặn bẩn và hoàn nguyên tính chất cách điện cho dầu, tránh nguy cơ cháy nổ máy biến áp.
Kết Luận
Hiểu rõ về tác dụng và tính chất của dầu máy biến áp giúp người quản lý vận hành đưa ra quyết định bảo trì đúng đắn. Đừng đợi đến khi máy phát nóng hoặc sự cố mới kiểm tra dầu.
Nếu bạn cần kiểm tra mẫu dầu hoặc tư vấn về giải pháp thay thế dầu, hãy liên hệ với chuyên gia của KTH Electric để được hỗ trợ.
Ông Đỗ Tấn Tuấn là người trực tiếp phụ trách toàn bộ nội dung trên website kth-electric.com. Các bài viết được xây dựng từ nguồn kiến thức chuyên sâu, kết hợp giữa tài liệu tham khảo uy tín (có trích dẫn cụ thể) và kinh nghiệm thực tiễn dày dặn của ông. Vì vậy, bạn đọc có thể hoàn toàn tin tưởng vào tính chính xác và độ tin cậy của thông tin, đảm bảo mỗi nội dung chia sẻ đều mang lại giá trị tham khảo hữu ích và đáng tin cậy.