Quy Trình 5 Bước Thí Nghiệm Máy Biến Áp (MBA) Định Kỳ [Chuẩn 2025]

Máy biến áp (MBA) là “trái tim” của mọi trạm biến áp, đồng thời là tài sản đắt giá nhất. Một sự cố MBA không chỉ gây tổn thất tài chính khổng lồ (do chi phí thay thế) mà còn gây ngừng sản xuất kéo dài.

Do đó, quy trình thí nghiệm máy biến áp định kỳ là hạng mục quan trọng nhất trong một quy trình bảo trì thí nghiệm điện tổng thể. Bài viết này sẽ hướng dẫn chi tiết 5 phép thử cốt lõi mà một đơn vị bảo trì trạm biến áp chuyên nghiệp bắt buộc phải thực hiện.

CẢNH BÁO AN TOÀN TUYỆT ĐỐI (LOTO & TIẾP ĐỊA)

Cảnh báo: Thí nghiệm MBA là công việc có rủi ro cực cao, liên quan đến điện áp trung thế. TUYỆT ĐỐI KHÔNG tiến hành nếu bạn không phải là kỹ sư có chuyên môn và chứng chỉ an toàn.

Quy trình an toàn LOTO (Lockout-Tagout) 4 bước bắt buộc trước khi làm việc:

1. CÔ LẬP (Isolate): Cắt điện hoàn toàn ở cả hai phía: Phía Trung thế (Cắt LBS, VCB, Tủ RMU…) và phía Hạ thế (Cắt ACB/MCCB tổng).
2. KHÓA & TREO BIỂN (Lockout & Tagout): Khóa cơ khí các thiết bị đóng cắt, treo biển “CẤM ĐÓNG ĐIỆN – ĐANG BẢO TRÌ” tại tất cả các điểm cô lập.
3. KIỂM TRA (Test): Dùng sào cao thế và bút thử điện chuyên dụng để kiểm tra, xác nhận 100% không còn điện ở tất cả các cực của MBA.
4. TIẾP ĐỊA (Ground): Lắp đặt bộ tiếp địa di động ở cả phía trung thế và hạ thế của MBA. Đây là bước an toàn sống còn.

Quy Trình 5 Phép Thử Cốt Lõi Khi Thí Nghiệm MBA

Sau khi đã đảm bảo an toàn tuyệt đối, kỹ sư sẽ tiến hành 5 hạng mục thí nghiệm quan trọng sau:

BƯỚC 1: Đo Điện Trở Cách Điện (Thử Megger)

Mục đích: Đây là phép thử quan trọng nhất để trả lời câu hỏi “Cách điện của MBA còn tốt không?”. Nó phát hiện nguy cơ chạm chập do cách điện bị lão hóa, ẩm, hoặc bẩn.

• Thiết bị: Máy đo điện trở cách điện (Megohmmeter), ví dụ: HIOKI, Kyoritsu, Fluke.
• Cách đo: Dùng điện áp thử DC (thường là 2.5KV hoặc 5KV cho MBA trung thế) để đo lần lượt giữa các cuộn dây:
  • Cao thế – Hạ thế (HV-LV)
  • Cao thế – Vỏ/Đất (HV-GND)
  • Hạ thế – Vỏ/Đất (LV-GND)
• Tiêu chuẩn (TCVN & IEC): Giá trị điện trở cách điện phải đạt yêu cầu (thường là vài trăm đến vài nghìn MΩ). Quan trọng hơn, Kỹ sư sẽ tính **Chỉ số Hấp thụ (DAR)** và **Chỉ số Phân cực (PI)** bằng cách đo ở 30 giây, 60 giây và 10 phút. Nếu chỉ số PI < 1.3, cách điện đang ở tình trạng kém hoặc bị ẩm nặng.

BƯỚC 2: Đo Điện Trở Một Chiều Cuộn Dây

Mục đích: Phát hiện các vấn đề về “tính liên tục” của cuộn dây, chẳng hạn như: mối nối lỏng bên trong, các sợi dây đồng bị đứt ngầm, hoặc tiếp xúc của bộ chuyển nấc (tap changer) bị oxy hóa.

• Thiết bị: Máy đo điện trở một chiều (Winding Resistance Tester) hoặc Micro-ohmmeter.
• Cách đo: Bơm một dòng điện DC (ví dụ 1A, 5A) vào giữa các cặp pha của từng cuộn dây (ví dụ: cuộn Cao thế R-S, S-T, T-R) và đo điện trở.
• Tiêu chuẩn: Giá trị điện trở đo được (tính bằng Ohm hoặc mili-Ohm) giữa các pha phải tương đồng nhau. Nếu có một pha nào đó có điện trở cao hoặc thấp bất thường (chênh lệch > 5% so với các pha còn lại), đó là dấu hiệu của sự cố nội bộ.

BƯỚC 3: Đo Tỷ Số Biến (TTR – Transformer Turns Ratio)

Mục đích: Đảm bảo MBA đang biến áp đúng điện áp thiết kế (ví dụ: 22kV/0.4kV). Phép thử này phát hiện các lỗi nghiêm trọng như ngắn mạch vòng dây hoặc đấu sai bộ chuyển nấc.

• Thiết bị: Máy đo tỷ số biến (TTR Tester).
• Cách đo: Kẹp các đầu đo vào cuộn Cao thế và Hạ thế của cùng một pha (ví dụ: Pha A). Máy sẽ phát một điện áp nhỏ và đo chính xác tỷ lệ điện áp giữa hai cuộn. Phép thử được lặp lại cho cả 3 pha và ở tất cả các nấc của bộ chuyển nấc.
• Tiêu chuẩn: Sai số giữa tỷ số đo thực tế và tỷ số lý thuyết (ghi trên nhãn máy) phải không vượt quá ±0.5% theo TCVN và IEC.

BƯỚC 4: Thí Nghiệm Dầu Cách Điện (Kiểm Tra “Máu” Của MBA)

Mục đích: Dầu máy biến áp có 2 nhiệm vụ: cách điện và tản nhiệt. Phép thử này kiểm tra xem dầu có bị nhiễm ẩm, lão hóa, hay có dấu hiệu của sự cố bên trong MBA không.

• Phép thử 1: Đo Độ Bền Điện Môi (Breakdown Voltage)
  • Cách đo: Lấy mẫu dầu vào cốc thử chuyên dụng, đặt vào máy đo và tăng điện áp từ từ cho đến khi dầu bị đánh thủng (phóng điện).
  • Tiêu chuẩn: Dầu tốt phải có điện áp đánh thủng cao (ví dụ: > 40kV/2.5mm). Nếu dầu bị nhiễm ẩm, chỉ số này sẽ giảm nghiêm trọng.
• Phép thử 2: Phân Tích Khí Hòa Tan (DGA – Dissolved Gas Analysis)
  • Cách đo: Lấy mẫu dầu và gửi đến phòng thí nghiệm chuyên dụng.
  • Mục đích: Đây là phép thử “chẩn bệnh” cao cấp nhất. Khi MBA có sự cố bên trong (như quá nhiệt, phóng điện, hồ quang…), nó sẽ sinh ra các khí đặc trưng (H2, CH4, C2H2…) hòa tan vào dầu. Bằng cách phân tích các khí này, kỹ sư có thể chẩn đoán chính xác MBA đang bị “bệnh” gì.

BƯỚC 5: Đo Điện Trở Tiếp Địa Trạm Biến Áp

Mục đích: Đảm bảo hệ thống tiếp địa an toàn (nối vỏ MBA) và tiếp địa làm việc (nối trung tính) còn hoạt động tốt. Đây là yếu tố bảo vệ con người và thiết bị khi có rò rỉ điện hoặc sự cố.

• Thiết bị: Máy đo điện trở đất chuyên dụng.
• Cách đo: Sử dụng phương pháp 3 cọc (3P) hoặc 4 cọc (4P) để đo điện trở của bãi tiếp địa.
• Tiêu chuẩn (TCVN): Giá trị điện trở tiếp địa phải ≤ 4 Ω (Ohm) đối với tiếp địa an toàn/vận hành, và ≤ 10 Ω đối với tiếp địa chống sét. Nếu điện trở tiếp địa không đạt, phải tiến hành kiểm tra lại các cọc, mối hàn hoặc bổ sung thêm cọc.

Kết Luận: Từ Số Liệu Thí Nghiệm Đến Hành Động

📞

Hotline tư vấn 0968.27.11.99

Ms. Thanh Tâm

Chuyên Viên tư vấn & báo giá

⚡ Phản hồi trong 5 phút

Chat ngay qua Zalo Official

Việc hoàn thành 5 bước thí nghiệm trên sẽ cung cấp cho kỹ sư một biên bản thí nghiệm (Test Report) chi tiết. Dựa trên các tiêu chuẩn thí nghiệm MBA, kỹ sư sẽ so sánh kết quả đo được với giá trị của nhà sản xuất và kết quả của các lần đo trước (gọi là “trending”).

Từ báo cáo này, Công ty TNHH KTH Electric sẽ đưa ra các khuyến nghị hành động cụ thể cho chủ đầu tư (ví dụ: “Cần lọc dầu máy biến áp trong 3 tháng tới”, “Siết lại bu lông tiếp xúc phía hạ thế”, “Cách điện đang suy giảm, cần theo dõi đặc biệt”…).