TCVN 5308:1991 Còn Hiệu Lực Không? Quy Phạm An Toàn 2025

TCVN 5308:1991: Quy Phạm Kỹ Thuật An Toàn Trong Xây Dựng (Cập Nhật & Hướng Dẫn Áp Dụng 2025)

1. “Lá chắn thép” bảo vệ người lao động

Trong ngành xây dựng, tai nạn lao động là nỗi ám ảnh lớn nhất của mọi chủ đầu tư và nhà thầu. Chỉ một sơ suất nhỏ trong việc lắp dựng giàn giáo, một chút lơ là trong đấu nối điện tạm, hậu quả để lại có thể là sinh mạng con người và sự sụp đổ uy tín của cả một doanh nghiệp.

TCVN 5308:1991 – Quy phạm kỹ thuật an toàn trong xây dựng – ra đời từ năm 1991, được xem là “cuốn kinh thánh” về an toàn lao động (ATLĐ) tại Việt Nam trong suốt nhiều thập kỷ. Dù đã trải qua hơn 30 năm với nhiều thay đổi về công nghệ thi công, những nguyên tắc cốt lõi trong văn bản này vẫn là nền tảng vững chắc cho việc quản lý an toàn tại công trường.

Tại KTH Electric, khi thực hiện thi công các hạng mục M&E (Cơ điện), chúng tôi luôn coi trọng việc tuân thủ các quy chuẩn an toàn. Bài viết này sẽ không chỉ giúp bạn hiểu rõ TCVN 5308:1991 là gì, mà quan trọng hơn, tôi sẽ phân tích tính hiệu lực của nó trong bối cảnh hiện nay và cách áp dụng sao cho không bị “lỗi thời” so với các quy chuẩn mới.

2. Tình trạng pháp lý và Hiệu lực của TCVN 5308:1991 trong năm 2025

Đây là câu hỏi mà tôi nhận được nhiều nhất từ các kỹ sư trẻ và cả các chủ doanh nghiệp: “TCVN 5308:1991 còn hiệu lực không hay đã bị bãi bỏ?”

Để trả lời chính xác, chúng ta cần nhìn nhận dưới góc độ pháp lý và thực tế áp dụng.

2.1. TCVN 5308:1991 còn hiệu lực không?

Theo quy định của Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật, hệ thống TCVN (Tiêu chuẩn Quốc gia) mang tính chất tự nguyện áp dụng, trừ khi nó được viện dẫn trong các văn bản quy phạm pháp luật hoặc hợp đồng kinh tế.

Hiện nay, Bộ Xây dựng đã ban hành QCVN 18:2014/BXD và mới nhất là QCVN 18:2021/BXD (Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về An toàn trong thi công xây dựng). Về nguyên tắc, QCVN (Quy chuẩn) là bắt buộc áp dụng và có giá trị pháp lý cao hơn TCVN.

Chuyên viên tư vấn & Báo giá

Ms. Khuyên Bùi

⚡ Phản hồi ngay

Chat tư vấn qua Zalo Official

Tuy nhiên, TCVN 5308:1991 vẫn chưa bị hủy bỏ hoàn toàn. Nó vẫn tồn tại song song như một tài liệu hướng dẫn kỹ thuật chi tiết. Lý do là vì QCVN 18 tập trung vào các yêu cầu quản lý và các chỉ tiêu an toàn tối thiểu, trong khi TCVN 5308 đi rất sâu vào chi tiết kỹ thuật thực thi (ví dụ: cách buộc dây cáp, khoảng cách an toàn cụ thể…).

2.2. Phạm vi áp dụng thực tế

Trong các hồ sơ thầu và biện pháp thi công (Method Statement) hiện nay, TCVN 5308:1991 vẫn được viện dẫn cho các hạng mục:

• Quy cách lắp đặt và tháo dỡ cốp pha, giàn giáo.
• Quy trình vận hành máy móc thi công (máy trộn, máy xúc).
• Công tác xếp dỡ và vận chuyển vật liệu tại công trường.

3. Nội dung cốt lõi của TCVN 5308:1991 (Phân tích chuyên sâu)

Tiêu chuẩn này rất dài, bao gồm nhiều chương. Với kinh nghiệm thực chiến, tôi sẽ chắt lọc và phân tích những nội dung quan trọng nhất mà bất kỳ chỉ huy trưởng hay cán bộ an toàn nào cũng phải nắm vững.

3.1. Quy định chung về tổ chức mặt bằng thi công

Một công trường an toàn bắt đầu từ một mặt bằng ngăn nắp. TCVN 5308 quy định rất rõ:

• Rào chắn: Mọi công trường phải có rào ngăn cách với khu vực xung quanh. Đối với hố móng, rãnh đào sâu hơn 2m phải có rào chắn hoặc biển báo.
• Đường vận chuyển: Phải đảm bảo độ rộng, độ dốc và bán kính quay xe. Tuyệt đối không để vật tư lấn chiếm đường đi lại của xe cứu hỏa.
• Vệ sinh công nghiệp: Phải có hệ thống thoát nước thi công, tránh ngập úng gây sạt lở hoặc chập điện. Rác thải xây dựng phải được thu gom hàng ngày.
• Kho bãi: Việc xếp đặt vật liệu (gạch, thép, xi măng) phải tuân thủ chiều cao quy định để tránh đổ sập. Ví dụ: Gạch không xếp cao quá 1.5m, thép tròn phải có chặn giữ.

3.2. Kỹ thuật an toàn trong công tác Giàn giáo và Giá đỡ

Đây là nguyên nhân hàng đầu gây ra các vụ tai nạn ngã cao. TCVN 5308 đưa ra các yêu cầu kỹ thuật cực kỳ chi tiết:

• Nền móng giàn giáo: Phải bằng phẳng, đầm chặt và có khả năng thoát nước. Tuyệt đối không kê chân giáo lên gạch đá, gỗ mục hay các vật liệu không ổn định. Phải sử dụng tấm lót chân kích (thép hoặc gỗ) để phân bố lực.
• Vật liệu:
  • Nếu là giáo tre/gỗ: Không dùng loại bị mục, nứt, gãy.
  • Nếu là giáo thép (Pallet, Ringlock): Các ống thép không được cong vênh, móp méo, rỉ sét quá mức cho phép. Các mối hàn liên kết phải chắc chắn.
• Lắp dựng: Phải tuân theo thiết kế đã được duyệt. Phải có hệ thống giằng chéo và neo giữ vào công trình để chống lật.
• Sàn thao tác: Phải lát kín, khe hở giữa các ván không quá 10mm. Phải có lan can an toàn cao tối thiểu 1m gồm tay vịn, thanh giữa và tấm chống rơi vật tư (toe board) cao ít nhất 15cm.
• Thử tải: Trước khi đưa vào sử dụng, giàn giáo phải được nghiệm thu và treo thẻ xanh (Safe for use).

3.3. An toàn trong sử dụng thiết bị nâng hạ (Cần trục, Vận thăng)

Các thiết bị như cần trục tháp (Tower Crane), vận thăng lồng là những “gã khổng lồ” trên công trường. TCVN 5308 yêu cầu:

• Kiểm định: 100% thiết bị nâng phải được kiểm định kỹ thuật an toàn bởi đơn vị có chức năng và còn hạn sử dụng.
• Người vận hành: Phải đủ tuổi, có sức khỏe, có chứng chỉ nghề và thẻ an toàn lao động. Đặc biệt, không được uống rượu bia trước và trong khi làm việc.
• Cáp và Móc cẩu: Phải kiểm tra hàng ngày. Cáp bị nổ (đứt sợi nhỏ), mòn quá tiêu chuẩn hoặc bị dập nát phải thay thế ngay. Móc cẩu phải có lưỡi gà (chốt an toàn) để chống tuột dây.
• Vùng nguy hiểm: Phải xác định vùng bán kính quay của cần trục. Khi cẩu hàng qua khu vực có người hoặc công trình lân cận, phải có biện pháp cảnh báo và người xi-nhan.

3.4. Kỹ thuật an toàn điện trong xây dựng (Góc nhìn chuyên gia KTH Electric)

Là một đơn vị chuyên về cơ điện, tôi đặc biệt lưu ý phần này. Điện thi công khác hoàn toàn điện dân dụng vì môi trường ẩm ướt, bụi bặm và di chuyển liên tục.

TCVN 5308:1991 quy định (và cần kết hợp với TCVN 7447):

• Tủ điện thi công: Phải là loại vỏ tủ điện công nghiệp sơn tĩnh điện hoặc nhựa chống cháy, có cấp bảo vệ IP phù hợp (tối thiểu IP44 nếu để ngoài trời). Phải có khóa và biển báo nguy hiểm.
• Thiết bị bảo vệ: Bắt buộc phải lắp Aptomat chống giật (ELCB/RCBO) cho tất cả các lộ ra ổ cắm hoặc thiết bị cầm tay. Dòng rò tác động thường là 30mA. Đây là “bùa hộ mệnh” cứu mạng công nhân khi xảy ra sự cố rò điện.
• Dây dẫn: Tuyệt đối không dùng dây trần. Dây dẫn phải là cáp bọc cách điện (thường là cáp cao su mềm) và phải được treo trên cột hoặc giá đỡ sứ, cao tối thiểu 2.5m (nơi có người qua lại) hoặc 5m (nơi có xe cơ giới). Không để dây nằm lê lết dưới đất, bùn nước.
• Hệ thống tiếp địa (Earthing): Vỏ kim loại của các máy móc, tủ điện, giàn giáo thép, ray cẩu tháp… đều phải được nối đất. Điện trở tiếp địa lặp lại không được quá 10 Ohm (hoặc 4 Ohm tùy thiết kế).
• Đèn chiếu sáng: Tại các khu vực ẩm ướt, hầm kín, phải sử dụng điện áp an toàn (dưới 42V, thường dùng 12V hoặc 24V).

3.5. An toàn trong công tác đất và nền móng (Đào đắp, gia cố)

Tai nạn sạt lở đất thường xảy ra bất ngờ và gây tử vong cao do nạn nhân bị vùi lấp, ngạt thở. TCVN 5308:1991 quy định rất kỹ về góc dốc mái đào (Taluy) và biện pháp gia cố:

• Quy định về vách hố đào:
  • Với hố móng có vách thẳng đứng, không gia cố: Chỉ được phép đào sâu tối đa 1.0m (đất cát), 1.25m (đất pha sét) và 1.5m (đất sét, đất thịt chắc).
  • Nếu đào sâu hơn các giới hạn trên, bắt buộc phải tạo mái dốc (taluy) theo tỷ lệ quy định hoặc sử dụng biện pháp gia cố vách (Cừ larsen, văng chống, tường vây).
• Khoảng cách an toàn: Không được đổ đất thải, vật liệu hoặc đỗ máy móc thi công quá gần mép hố đào. Khoảng cách tối thiểu từ mép hố đến chân đống vật liệu phải đảm bảo ≥ 1m để tránh sạt lở do tải trọng động.
• Phát hiện bom mìn: Trước khi đào đất tại các khu vực nghi ngờ, phải có đơn vị chuyên môn rà phá bom mìn. Nếu trong quá trình đào phát hiện chướng ngại vật lạ, cáp ngầm, đường ống… phải dừng ngay và báo cáo, tuyệt đối không tự ý xử lý.

3.6. An toàn trong công tác hàn, cắt kim loại

Hàn cắt là nguyên nhân số 1 gây ra cháy nổ tại các công trình cao tầng (do xỉ hàn rơi xuống các vật liệu dễ cháy bên dưới).

• Khoảng cách phòng cháy: Khu vực hàn cắt phải cách ly với các vật liệu dễ cháy nổ (xăng dầu, sơn, dung môi, bình khí) tối thiểu 10m. Nếu không thể di dời, phải có tấm chắn bằng vật liệu không cháy (amiang, bạt chống cháy).
• Bình khí nén: Các chai oxy, axetilen phải có van giảm áp, đồng hồ đo và bộ phận dập lửa tạt lại (van chống cháy ngược). Bình khí phải đặt đứng, có giá kẹp cố định, không để nằm lăn lóc và tránh phơi nắng trực tiếp.
• Trang bị cá nhân: Thợ hàn bắt buộc phải đeo mặt nạ hàn, găng tay da, giày bảo hộ và tạp dề da để chống tia hồ quang và kim loại nóng chảy.

4. So sánh TCVN 5308:1991 và QCVN 18:2021/BXD: Bạn cần tuân thủ cái nào?

Đây là phần quan trọng nhất để bạn tránh bị phạt khi Thanh tra Xây dựng kiểm tra. Sự khác biệt cốt lõi nằm ở tính pháp lý và phạm vi điều chỉnh.

👉 Lời khuyên từ KTH Electric:
Bạn không nên loại bỏ TCVN 5308:1991. Hãy sử dụng QCVN 18:2021/BXD làm “khung pháp lý” để xây dựng bộ máy quản lý an toàn, và sử dụng TCVN 5308:1991 làm “cẩm nang kỹ thuật” để hướng dẫn công nhân thực hiện các thao tác cụ thể tại hiện trường. Hai văn bản này bổ trợ cho nhau chứ không loại trừ nhau.

5. 5 Vi phạm thường gặp về TCVN 5308 tại công trường & Cách khắc phục

Dưới đây là 5 lỗi “chết người” mà tôi thường thấy khi đi giám sát hoặc kiểm tra chéo các dự án:

1. Lắp giàn giáo không đủ giằng: Thợ thường bỏ qua các thanh giằng chéo hoặc không neo giáo vào tường vì “lười” hoặc “đỡ tốn vật tư”. Hậu quả là giàn giáo bị rung lắc, sập đổ khi có gió lớn hoặc tải trọng động.
   • Khắc phục: Nghiệm thu kỹ hệ thống giằng theo quy tắc “ô cờ”, cứ 4 tầng giáo phải có 1 điểm neo.
2. Đấu nối điện tùy tiện: Dùng dây điện thoại, dây mạng để làm dây dẫn điện chiếu sáng; cắm trực tiếp đầu dây trần vào ổ cắm (không qua phích cắm điện).
   • Khắc phục: Phạt nặng các trường hợp vi phạm. Trang bị đủ phích cắm công nghiệp và tủ điện di động.
3. Lỗ mở sàn không che chắn: Các ô chờ thang máy, hộp kỹ thuật thường bị bỏ quên, trở thành cái bẫy chết người.
   • Khắc phục: Phải có lan can cứng cao 1m hoặc nắp đậy chịu lực ngay khi tháo cốp pha.
4. Cẩu hàng qua đầu người: Vi phạm nghiêm trọng nguyên tắc an toàn thiết bị nâng.
   • Khắc phục: Lập hành lang an toàn, có còi hú cảnh báo và người xi-nhan dưới đất. Tuyệt đối cấm người đứng dưới mã hàng.
5. Bỏ qua dây an toàn khi làm cao: Công nhân leo ra mép ngoài giàn giáo hoặc làm việc trên mái dốc mà không đeo dây an toàn.
   • Khắc phục: Thiết lập dây cứu sinh (Life-line) căng dọc theo khu vực làm việc để công nhân có điểm móc dây an toàn.

6. Link tải tài liệu TCVN 5308:1991 (Full)

Để thuận tiện cho việc tra cứu và đưa vào hồ sơ năng lực/biện pháp thi công, bạn có thể tải về văn bản gốc tại đây:

• 📥 [Download TCVN 5308:1991 PDF – Bản Scan gốc] (Lưu ý: Tài liệu dùng cho mục đích tham khảo kỹ thuật)
• 📥 [Download QCVN 18:2021/BXD PDF – Bản có dấu đỏ] (Tài liệu bắt buộc phải có)

(Nếu bạn cần bản Word để chỉnh sửa làm tài liệu nội bộ, vui lòng liên hệ email kthelectric.com@gmail.com, chúng tôi sẽ gửi tặng miễn phí).

7. Câu hỏi thường gặp (FAQs) – Giải đáp nhanh cùng chuyên gia

8. Lời kết

An toàn lao động không phải là khẩu hiệu treo trên băng rôn, nó là kỷ luật sắt và là lương tâm của người làm nghề xây dựng. TCVN 5308:1991, dù đã cũ, vẫn chứa đựng những nguyên tắc vàng giúp chúng ta nhận diện và phòng ngừa rủi ro.

Đừng đợi đến khi sự cố xảy ra mới lật lại quy trình. Hãy chủ động trang bị kiến thức, tuân thủ QCVN 18:2021/BXD và tham chiếu TCVN 5308:1991 ngay từ khâu lập biện pháp thi công.

Tại KTH Electric, chúng tôi không chỉ thi công hệ thống điện chất lượng, chúng tôi thi công sự AN TOÀN. Nếu bạn cần tư vấn về giải pháp thi công điện công trường đạt chuẩn an toàn hoặc các dịch vụ cơ điện M&E, hãy liên hệ ngay với chúng tôi.